Nabycie własności rzeczy od osoby nieuprawnionej
Mało kto zdaje sobie sprawę z faktu, że pewność obrotu towarowego zawdzięczamy w dużej mierze przepisowi, który pozwala na nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej. Mowa o art. 169 § 1 Kodeksu cywilnego. Gdyby go zabrakło, kupujący musieliby zawsze dociekać, czy na pewno zbywca może dany towar sprzedać. Zawsze też istniałoby ryzyko, że po daną rzecz zgłosi się prawowity właściciel i zażąda jej wydania.
Zakup od nieuprawnionego
Zakup rzeczy ruchomej od osoby, która nie była jej właścicielem nie przekreśla jeszcze nabycia własności danej rzeczy przez kupującego. Przeciwnie, wymieniony na wstępie art. 169 § 1 K.c. chroniący nabywców będących w dobrej wierze, jest poważnym wyłomem w zasadzie, która w uproszczeniu stanowi, że nie można przenieść prawa, które komuś nie przysługuje.
Nie zawsze osobą nieuprawnioną do zbycia rzeczy jest złodziej lub paser. Nierzadko jest to jednak osoba, której właściciel dobrowolnie powierzył rzecz, np. najemca, komisant, biorący w użyczenie czy pełnomocnik. Poza tym osobą nieuprawnioną może być sam właściciel, jeżeli nie ma prawa rozporządzać rzeczą, np. gdy została ona zajęta w toku egzekucji przez komornika, czy też obciążona była prawem odkupu.
|
Art. 169. § 1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. § 2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. |
Zbycie, wydanie i objęcie w posiadanie
Uczyniona przez polskiego ustawodawcę furtka dotyczy sytuacji, kiedy to dochodzi do zbycia rzeczy przez nieuprawnionego. W szczególności chodzi o umowy, które prowadzą do przeniesienia własności rzeczy ruchomej z jednej osoby (zbywcy) na inną (na nabywcę), a więc o takie umowy jak sprzedaż, darowizna czy zamiana. Nie ma więc znaczenia fakt, czy rzecz została nabyta odpłatnie.
Do tego, by w ogóle rozważać możliwość nabycia rzeczy od nieuprawnionego, umowa musi być ważna. Jeśli więc przykładowo w umowie sfałszowany był podpis jednej ze stron lub któraś z nich nie miała zdolności do czynności prawnych, to art. 169 K.c. nie znajdzie zastosowania.
Nie wystarczy jednak sama umowa, jeśli jej przedmiot znajduje się nadal u zbywcy. Z jednej strony musi dojść do jego wydania, a z drugiej do objęcia przez nabywcę w posiadanie, czyli w praktyce chodzi o przejęcie faktycznego władztwa nad rzeczą.
Przykład 1
Najemca mieszkania (A) sprzedał meble, które należą do wynajmującego (C), kupującemu (B) działającemu w dobrej wierze. Kupujący (B) następnego dnia udał się do A, by je odebrać. Wówczas doszło do wydania mebli przez A i objęcia ich w posiadanie przez B. W tym momencie B nabywa do nich prawo własności, mimo że A nie był ich właścicielem.
Przykład 2
Jeśli zmienimy przykład 1 w ten sposób, że strony umowy sprzedaży (A i B) uzgodniły, że meble pozostaną jeszcze jakiś czas u A, wówczas, pomimo formalnego ich zbycia, nie doszło ani do ich wydania, ani do objęcia w posiadanie. Ich właścicielem pozostaje więc nadal wynajmujący (C).
Dobra wiara
Jedną z przesłanek nabycia prawa własności od nieuprawnionego jest dobra wiara nabywcy. Przy czym nabywca nie musi tej okoliczności w żaden sposób wykazywać z uwagi na domniemanie dobrej wiary (art. 7 K.c.). Przyjmuje się bowiem, iż dana osoba jest w dobrej wierze dopóki ktoś nie udowodni, że było inaczej.
W dobrej wierze jest ten, kto ma błędne, ale usprawiedliwione okolicznościami przekonanie o tym, że zbywca jest właścicielem rzeczy lub osobą upoważnioną do zbycia cudzej rzeczy. W złej wierze natomiast pozostaje ten, kto albo wie, że zbywca nie jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą, albo wiedziałby, gdyby dochował wymaganej w danych okolicznościach staranności.
Przykład 3
W dniu 2 kwietnia 2007 r. Kowalskiemu skradziono samochód. W styczniu 2008 r., po nielegalnej przeróbce numeru nadwozia, został on sprzedany Nowakowi, który przed transakcją dokonał dokładnych oględzin oraz sprawdzenia policyjnej listy skradzionych pojazdów, na której auto nie figurowało. Pomimo że Nowak był w dobrej wierze, nie nabył on jednak w dniu zakupu jego własności. Do 2 kwietnia 2010 r. właścicielem tego samochodu pozostawał Kowalski. Nowak nabył jednak własność samochodu w dniu 3 kwietnia 2010 r. W międzyczasie nikt bowiem nie poinformował Nowaka o nielegalnym pochodzeniu auta ani też on sam takiej okoliczności nie stwierdził.
Wada prawna
Zatem w przypadku zbycia rzeczy zgubionej, skradzionej lub w inny sposób utraconej przez właściciela, fakt ten łącznie z wydaniem rzeczy i jej objęciem w posiadanie przez nabywcę nie powoduje jeszcze nabycia prawa własności. Ustawodawca daje więc właścicielowi 3 lata na odnalezienie rzeczy. Później górę nad prawem własności bierze pewność obrotu.
W tym czasie nabywca może być zmuszony przez właściciela do wydania rzeczy. W takim wypadku nabywca będzie mógł jednak realizować względem nieuprawnionego sprzedawcy uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy. Przede wszystkim chodzi tutaj o odstąpienie od umowy sprzedaży skutkujące obowiązkiem zwrotu ceny kupującemu. Dodatkowo można żądać naprawienia szkody.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa Nr 683 z dnia 2010-07-26