Umowa dożywocia w Polsce. Za ile seniorzy oddają swoje mieszkania?

Umowa dożywocia to rodzaj umowy cywilnoprawnej regulowanej przez Kodeks cywilny. Stronami umowy dożywocia jest właściciel nieruchomości, czyli dożywotnik, który zobowiązuje się przenieść własność nieruchomości na nabywcę w zamian za zapewnienie dożywotnikowi dożywotniego utrzymania. Zbywcą nieruchomości najczęściej są samotni seniorzy, którzy chcą podreperować domowy budżet i zapewnić sobie spokojną starość.

Nabywcą nieruchomości może być zarówno osoba fizyczna, jak i każdy podmiot prawa cywilnego, dlatego też umowy dożywocia zawierane są bardzo często z instytucjami, które oferują seniorom rentę dożywotnią w zamian za prawo do nieruchomości.

Umowa o dożywocie musi być zawarta w formie aktu notarialnego i dopiero w momencie jej podpisania, własność nieruchomości przechodzi na nabywcę. Taka umowa nie podlega dziedziczeniu, a dożywotnik nie może przenieść prawa na inną osobę. Po śmierci pierwotnego właściciela domu lub mieszkania umowa o rentę dożywotnią wygasa, a właścicielem nieruchomości pozostaje nabywca i to on ma wówczas wyłączone prawo do zarządzania nieruchomością.

Podpisanie umowy dożywocia, a tym samym przejście prawa własności nieruchomości na nabywcę, nie powoduje, że dożywotnik musi wyprowadzić się z mieszkania czy domu. W praktyce dożywotnik ma prawo dożywotniego zamieszkiwania w swoim lokum, a gwarancję tego zapewnia mu tzw. służebność osobista mieszkania. Wpis o prawie do dożywotniego zamieszkiwania umieszczony jest dodatkowo w umowie o dożywocie, a także w księdze wieczystej nieruchomości.

W ramach umowy dożywocia nabywca zobowiązuje się do zapewnienia dożywotnikowi środków finansowych potrzebnych do utrzymania, a więc ten rodzaj umowy pełni niejako funkcję alimentacyjną. Co do zasady, zgodnie z Kodeksem cywilnym “nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym".

W praktyce często dzieje się tak, że nabywca nieruchomości przekazuje seniorowi ustaloną kwotę co miesiąc, a ten samodzielnie zaspokaja swoje podstawowe potrzeby życiowe. W przypadku umów zawieranych z instytucjami, np. funduszem hipotecznym, osoba starsza podobnie, otrzymuje comiesięczne świadczenie pieniężne lub jeżeli wyrazi taką chęć, może otrzymać całą kwotę w ramach umowy jako zastrzyk dużej gotówki.

Jeżeli fundusz lub osoba fizyczna nie wywiązuje się ze swoich obowiązków względem dożywotnika, ten ma prawo do rozwiązania umowy dożywocia. Rozwiązanie umowy dożywocia nie jest jednak prostym zadaniem, dzieje się przed sądem i rozpatrywanie jest każdorazowo indywidualnie.

Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w ciągu 28 lat zostało zawartych ponad 143 tys. umów dożywocia. W 2020 roku podpisano 13 tys. umów, w 2021 roku było to już ponad 16 tys., przy czym obserwuje się znaczny wzrost zawierania umów dotyczących nieruchomości nierolniczych. W 2021 roku podpisano aż 14 tys. umów o dożywocie na nieruchomości nierolnicze i zaledwie 2 tys. na nieruchomości rolnicze.

Statystyki prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości w latach 2013-2018 pokazały wzrost zainteresowania umowami dożywocia o ponad 30 proc. Obecnie można podejrzewać, że tendencja wzrostowa cały czas się utrzymuje.

Przy ustalaniu wysokości renty dożywotniej pod uwagę brana jest wartość nieruchomości, a wpływ na to ma jej wielkość, stan techniczny oraz lokalizacja, a także wiek właściciela oraz jego płeć. Z danych Związku Przedsiębiorstw Finansowych wynika, że średnia renta dożywotnia w Polsce wynosi zaledwie 1 tys. zł.

Masz wpływ na przyszłość serwisu Interia Biznes. Czekamy na Twój głos!  >>> WYPEŁNIJ ANKIETĘ

Renta dożywotnia w obliczu niskich emerytur i często braku oszczędności to jeden ze sposobów zapewnienia seniorom spokojnej starości i niezbędnych środków finansowych na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Niestety umowa dożywocia nie zawsze jest korzystna dla seniorów.

Umowa dożywocia może być zawarta przez dowolną osobę i nie ma tu znaczenia, czy osoba ta jest rodziną właściciela nieruchomości, czy też nie. W praktyce oznacza to, że samotni seniorzy często podpisują tego typu umowy z obcymi osobami lub funduszami hipotecznymi.

Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje na to, że "ryzyko zawierania przez seniorów umów dożywocia z funduszami hipotecznymi w zamian za przekazanie im mieszkania polega głównie na tym, że działają one bez ustawowej regulacji, nadzoru ani tym bardziej gwarancji państwa".

Obecne przepisy nie zapewniają seniorom odpowiedniej ochrony, a z danych zgromadzonych przez resort sprawiedliwości wynika, że umowa dożywocia cieszy się coraz większym zainteresowaniem, dlatego też konieczne jest wprowadzenie zmian, mających na celu zapewnienie seniorom większego bezpieczeństwa.

Nowelizacja ustawy zakłada zawężenie kręgu osób, które będą miały prawo do podpisania umowy dożywocia, a tym samym otrzymania prawa własności do nieruchomości. Jak podaje "Rzeczpospolita", zmiany mają ograniczyć możliwość zawierania umów dożywocia wyłącznie do najbliższych osób.

WG