Wykonawcy mogą żądać zapłaty
Wykonawcy robót budowlanych mogą zażądać gwarancji zapłaty za wykonane przez siebie prace. Jeśli inwestor nie przedstawi gwarancji w terminie 45 dni od otrzymania takiego żądania, wykonawca będzie mógł wstrzymać się z dalszymi pracami, a nawet odstąpić od umowy. Przed pochopnym domaganiem się od inwestorów gwarancji zapłaty może powstrzymać wykonawców to, że będą oni partycypować w połowie w kosztach związanych z udzieleniem gwarancji.
Zabezpieczenie terminowej zapłaty wynagrodzenia
Wykonawca robót budowlanych może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Maksymalną kwotą, jaką gwarancja ma zabezpieczać, jest wysokość ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz zaakceptowanych na piśmie przez inwestora robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy. Przewidują to art. 6491-6495, które zostały dodane do Kodeksu cywilnego z dniem 16 kwietnia 2010 r.
Jeśli wykonawca zażąda udzielenia gwarancji zapłaty, to inwestor powinien uzyskać gwarancję bankową lub ubezpieczeniową, ewentualnie akredytywę bankową lub poręczenie banku.
Brak gwarancji pozwala odstąpić od umowy
Konsekwencje nieudzielenia wykonawcy żądanej przez niego gwarancji zapłaty mogą być dla inwestora bardzo niekorzystne. Jeżeli wykonawca nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Wykonawca może też poczekać z decyzją o odstąpieniu od umowy i wstrzymać się z wykonywaniem dalszych prac. Brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi bowiem przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora. Co więcej, wykonawcy i tak trzeba będzie zapłacić. Inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania robót budowlanych, jeżeli wykonawca był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora - a taką przyczyną jest nieudzielenie żądanej gwarancji zapłaty. W takim wypadku inwestor może odliczyć to, co wykonawca oszczędził z powodu niewykonania robót budowlanych.
Koszty gwarancji rozłożone na obie strony
Przepisy o gwarancjach zapłaty raczej nie spowodują masowego występowania wykonawców do inwestorów z żądaniami udzielenia gwarancji. Wykonawcy muszą się liczyć z tym, że zgłoszenie takiego żądania popsułoby relacje z inwestorem. Ponadto wykonawca będzie musiał ponieść połowę udokumentowanych kosztów związanych z uzyskaniem przez inwestora gwarancji zapłaty. Żądanie gwarancji zapłaty może być natomiast wykorzystywane przez firmy, które są w konflikcie z inwestorami, a także te, wobec których inwestorzy zalegają z płatnościami.
Nieważne zapisy zabraniające żądać gwarancji
Zapisy w umowach mówiące o tym, że wykonawca nie może żądać gwarancji zapłaty są z mocy prawa nieważne. Nie można bowiem przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć prawa wykonawcy do żądania gwarancji zapłaty - zabrania tego art. 6492 § 1 K.c. Odstąpienie inwestora od umowy spowodowane żądaniem wykonawcy przedstawienia gwarancji zapłaty jest bezskuteczne. Ryzyko związane z zażądaniem przez wykonawcę gwarancji zapłaty inwestorzy będą zapewne uwzględniać w kosztach inwestycji.
Skorzystają podwykonawcy
Gwarancji zapłaty mogą żądać nie tylko generalni wykonawcy od inwestorów. Na analogicznych zasadach gwarancji mogą domagać się podwykonawcy od wykonawców. Na tym jednak lista podmiotów, które mogą skorzystać na przepisach K.c. o gwarancjach zapłaty się kończy. W szczególności nie skorzystają na nich zaangażowani w proces budowlany geodeci, projektanci, dostawcy materiałów budowlanych, wypożyczalnie sprzętu budowlanego.
Zapewne pojawią się spory na tle tego, czy gwarancji zapłaty mogą zażądać podmioty, które zawarły nie umowy o roboty budowlane, lecz umowy o dzieło i na ich podstawie wykonują prace. Z opinii prawnej zamówionej przez komisję sejmową opracowującą projekt ustawy wynika, że gwarancji zapłaty mogą żądać także podwykonawcy wykonujący roboty na podstawie umowy o dzieło.
Dodatkowe wzmocnienie pozycji wykonawców i podwykonawców
Oprócz przepisów o gwarancji zapłaty, wykonawcy i podwykonawcy od kilku lat mogą korzystać z innych uregulowań prawnych, które wzmacniają ich pozycję.
Narzucaniu zbyt długich terminów zapłaty ma przeciwdziałać ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Pozwala ona stronie umowy, która dostarczyła towar lub wykonała swoją usługę i doręczyła kontrahentowi fakturę lub rachunek, zażądać od kontrahenta ustawowych odsetek, mimo iż kontrahent nie dopuszcza się opóźnienia w zapłacie. Odsetki można naliczać od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego i dostarczeniu faktury lub rachunku do dnia wymagalności określonego w umowie. W praktyce więc jeśli np. w umowie zastrzeżono 90-dniowy termin zapłaty i kontrahent zapłacił w terminie (90. dnia), to od 31. do 90. dnia można mu naliczać odsetki ustawowe.
Korzystna dla podwykonawców jest zasada zawarta w art. 6471 § 5 K.c. Zgodnie z nią zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Przepis ten pozwala podwykonawcy zażądać zapłaty bezpośrednio od inwestora.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa Nr 660 z dnia 2010-05-06