Dochodzenie wierzytelności od kontrahentów dłużnika
Podstawowym ryzykiem związanym z udzielaniem kredytu kupieckiego, czyli sprzedaży z odroczonym terminem płatności, jest możliwość braku otrzymania zapłaty za zbywany towar czy świadczoną usługę. Niestety, w obrocie gospodarczym funkcjonują także podmioty, które już na etapie zawarcia umowy nie zamierzają jej wykonać. Sposobem na uzyskanie od nich należności może być dochodzenie wierzytelności od ich kontrahentów.
W związku z rosnącą świadomością prawną przedsiębiorców i coraz większym doświadczeniem wynikającym z udziału w sprawach sądowych wielu z nich zdaje sobie sprawę, że uzyskanie nakazu zapłaty lub korzystnego wyroku sądowego nie jest gwarancją skutecznego odzyskania należności. Wiąże się to z faktem, iż po skierowaniu do komornika wniosku o wszczęcie egzekucji dość często okazuje się, że dłużnik nie ma majątku, z którego można prowadzić egzekucję, nie pracuje i komornik nie może prowadzić skutecznej egzekucji. Sytuacje takie nie należą do rzadkości, wierzyciele powinni jednak pamiętać o możliwości dochodzenia należności z wierzytelności przysługujących dłużnikowi.
Dla prowadzenia przez komornika egzekucji z wierzytelności przysługujących dłużnikowi wystarczy złożenie takiego wniosku przez wierzyciela. W praktyce najlepiej zatem już we wniosku egzekucyjnym wskazać, aby komornik oprócz prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych dłużnika, wynagrodzenia za pracę, ruchomości, prowadził ją także z przysługujących dłużnikowi wierzytelności. Możliwość taka wynika bowiem z treści art. 799 § 1 K.p.c., zgodnie z którym wierzyciel może wskazać wybrany przez siebie sposób lub sposoby egzekucji.
Chociaż dłużnik zobowiązany jest do złożenia komornikowi, pod groźbą odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, wykazu majątku, w praktyce dłużnicy bardzo rzadko w ten sposób ułatwiają prowadzenie egzekucji. Zamiast tego wskazują zazwyczaj, iż nie posiadają majątku nadającego się do egzekucji. Komornik może, co prawda, na podstawie wniosku wierzyciela poszukiwać majątku dłużnika, jednak najczęściej pozwala to ustalić np. jego ruchomości czy numer konta bankowego, ale nie przysługujące dłużnikowi wierzytelności. Dlatego w przypadku tego rodzaju egzekucji ważne jest, aby wierzyciel przekazał komornikowi jak najwięcej informacji na temat dłużnika, np. w postaci nazw podmiotów, z którymi współpracuje. Często bowiem zdarza się, że wierzyciel posiada dość dużą wiedzę na temat dłużnika, np. zbywając mu materiały budowlane na konkretną budowę wie, jakie prace wykonuje dłużnik i kto jest inwestorem. Tego rodzaju informacje pozwolą komornikowi zidentyfikować podmiot, który zobowiązany jest do zapłaty na rzecz dłużnika, co może skutkować powodzeniem egzekucji.
Składając wniosek egzekucyjny do komornika warto wskazać w nim jak najwięcej informacji o dłużniku.
Komornik dokonuje zajęcia wierzytelności poprzez przesłanie do dłużnika pisma, w którym informuje go o zajęciu wierzytelności i zakazie jej odebrania od wierzyciela, a także rozporządzania zajętą wierzytelnością. Jednocześnie komornik wzywa dłużnika do wskazania w ciągu tygodnia, czy i w jakiej wysokości przysługuje mu zajęta wierzytelność, a także czy jest ona przedmiotem zajęcia, postępowania sądowego lub egzekucyjnego. Komornik przesyła także pismo do kontrahenta dłużnika (zobowiązanego do zapłaty wierzytelności), w którym wzywa go do przekazania zapłaty z tytułu zajętej wierzytelności na konto komornika lub rachunek depozytowy zamiast dłużnikowi. Co ważne, zajęcie dokonane jest z chwilą doręczenia pisma komornika dłużnikowi zajętej wierzytelności, a rozporządzenia wierzytelnością dokonane po jej zajęciu są bezskuteczne wobec wierzyciela egzekwującego. Natomiast w przypadku sum płatnych okresowo (np. należności czynszowych przypadających dłużnikowi z tytułu najmu lokalu) dotyczy ono także przyszłych należności.
Z uwagi na fakt, że zajęcie wierzytelności może dotyczyć zarówno przedsiębiorców dochodzących od dłużników swoich należności, jak i być skutkiem współpracy z kontrahentem, wobec którego prowadzona jest egzekucja, warto pamiętać o udzieleniu komornikowi odpowiedzi w terminie 7 dni. Jeżeli bowiem podmiot, który otrzymał od komornika pismo o zajęciu wierzytelności należnej dłużnikowi i żądanie udzielenia wskazanych przez komornika informacji nie odpowie na wezwanie lub na prośbę dłużnika wskaże w nim nieprawdę (np. że wierzytelność została już zapłacona), może zostać ukarany grzywną do 2.000 zł. Nie wyłącza to także odpowiedzialności odszkodowawczej.
Generalnie w przypadku ustalenia przez wierzyciela lub komornika wierzytelności przysługującej wierzycielowi i dokonaniu jej zajęcia, jego skutkiem powinna być zapłata należności na konto komornika, który dokona podziału sumy uzyskanej z egzekucji i należną część przekaże wierzycielowi. Zatem zajęcie wierzytelności dłużnika skutkować powinno skuteczną egzekucją. Wierzyciel ma także możliwość złożenia wniosku o sprzedaż w drodze licytacji zajętej wierzytelności.
W praktyce jednak wielu dłużników namawia swoich kontrahentów, bądź wręcz szantażuje ich przerwaniem prac czy zabraniem towaru, aby zlekceważyli wezwanie komornika i zapłacili należność bezpośrednio dłużnikowi. Takie działanie jest nie tylko niezgodne z prawem, bowiem od chwili zajęcia wierzytelności nie należy jej uiszczać dłużnikowi, ale może być także bardzo kosztowne. Jeżeli bowiem wierzyciel w inny sposób nie ma możliwości dochodzenia należności od dłużnika, np. w przypadku braku innego majątku, może dochodzić odpowiedzialności odszkodowawczej od podmiotu, który pomimo zajęcia wierzytelności zapłacił należność dłużnikowi. Dlatego po otrzymaniu od komornika pisma o zajęciu przysługującej dłużnikowi wierzytelności nie warto ryzykować postępując wbrew obowiązującym przepisom, bowiem takie działanie może spowodować obowiązek odszkodowawczy do wysokości kwoty zajętej wierzytelności.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.)
autor: Łukasz Wilmiński
Gazeta Podatkowa nr 48 (1402) z dnia 2017-06-16