Kontynuacja działalności po śmierci podatnika VAT

Na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów, wraz ze śmiercią przedsiębiorcy, de facto kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. Przepisy tej ustawy wprowadzają wiele zmian do innych aktów prawnych, m.in. do ustawy o VAT.

Przedsiębiorstwo w spadku

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym wprowadza do porządku prawnego pojęcie przedsiębiorstwa w spadku. Ma ono obejmować składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Jeżeli w chwili śmierci właściciela przedsiębiorstwo stanowić będzie w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, przedsiębiorstwo w spadku obejmie całe to przedsiębiorstwo.

Zarząd sukcesyjny

Przepisy omawianej ustawy tworzą instytucję zarządu sukcesyjnego. Będzie to tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela. Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego konieczne będzie powołanie zarządcy sukcesyjnego, zgoda osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji oraz dokonanie wpisu do CEIDG. Przedsiębiorca będzie mógł powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że:

• wskaże określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo
   
• zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody tej przez tą osobę na pełnienie tej funkcji, w tych przypadkach wymagać będą zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Ustawa przewiduje również możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego także po śmierci przedsiębiorcy, tj. na skutek działania osób, które będą zainteresowane kontynuacją działalności. Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygaśnie z upływem 2 miesięcy, zasadniczo, od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwo w spadku jako podatnik VAT

Za podatnika VAT rozumieć się będzie także jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej stanowiącą przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia:

• zarządu sukcesyjnego albo
   
• uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia firmy.

Przedsiębiorstwo w spadku będzie podatnikiem w takim przypadku od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego albo do dnia dokonanego wcześniej zgłoszenia zaprzestania prowadzenia przedsiębiorstwa przez osobę, która dokonała zgłoszenia.

Przedsiębiorstwo w spadku będzie uznane, na podstawie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, za podatnika kontynuującego prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego podatnika VAT. W przypadku przedsiębiorstwa w spadku właściwym organem podatkowym będzie organ, który był właściwy dla zmarłego podatnika w dniu jego śmierci.

Rejestr podatników VAT

W ustawie o VAT uregulowano, że w przypadku śmierci podatnika naczelnik urzędu skarbowego wykreśli go z urzędu z rejestru jako podatnika VAT. Dotychczas wykreślenie następowało generalnie w wyniku zgłoszenia dokonanego przez następcę prawnego.

Jednak zastrzeżono, że naczelnik nie wykreśli zmarłego podatnika, gdy zostanie poinformowany o:

• dokonaniu wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, w terminie 7 dni od dnia jego dokonania,
   
• zmianach w zakresie wpisu, o którym mowa powyżej - w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiła zmiana.

Natomiast wykreślenie z rejestru podatników VAT - w przypadku jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej stanowiącej przedsiębiorstwo w spadku nastąpi w sytuacji:

• zaprzestania prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku pod firmą zmarłego przedsiębiorcy przez osobę, która dokonała zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa albo
   
• wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego - w przypadku gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa, lub
   
• zaprzestania pełnienia funkcji przez zarządcę sukcesyjnego, bądź
   
• wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Znowelizowane przepisy o VAT określają także przypadki przywrócenia zarejestrowania podatnika wykreślonego w przypadku śmierci lub przedsiębiorstwa w spadku ze statusem sprzed wykreślenia i bez konieczności składania zgłoszenia rejestracyjnego, gdy:

• dokonano zgłoszenia (w tym kolejnego) o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa,
   
• zarządca sukcesyjny poinformuje o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego,
   
• zarządca sukcesyjny poinformuje o jego powołaniu (jeśli wykreślenie spowodowane było zaprzestaniem pełnienia funkcji przez zarządcę sukcesyjnego),

pod warunkiem złożenia niezwłocznie brakujących deklaracji za okresy poprzedzające okres, w którym dokonano tego zgłoszenia lub złożenia tej informacji.

Obowiązki likwidacyjne

W znowelizowanej ustawie o VAT uregulowano, że opodatkowaniu VAT podlegać będą towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy, w przypadku:

• zaprzestania przez podatnika będącego przedsiębiorstwem w spadku wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, obowiązanego do zgłoszenia zaprzestania działalności naczelnikowi urzędu skarbowego,
   
• wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego - gdy zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony i będzie dokonane zgłoszenie o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa.

Zmiany wprowadzone w art. 14 ustawy o VAT dotyczą również obowiązku sporządzania spisu z natury w powyższych sytuacjach oraz regulują zasady zwrotu różnicy podatku wykazanego w deklaracji VAT na rzecz osób będących właścicielami przedsiębiorstwa w spadku.