Nabycie sprawdzające nowym uprawnieniem urzędników skarbowych

Nabycie sprawdzające to nowe narzędzie w rękach urzędników - pracujących w urzędach skarbowych i urzędach celno-skarbowych - mające przeciwdziałać uszczupleniu dochodów państwa w wyniku nieewidencjonowania sprzedaży w kasie fiskalnej. Przepisy wprowadzające to rozwiązanie zostały przewidziane w Polskim Ładzie (Dz. U. z 2021 r. poz. 2105). Wejdą one w życie 1 stycznia 2022 r.

Nabycie sprawdzające polega na zakupie przez urzędnika incognito towaru, np. warzyw, lub usługi, np. fryzjerskiej, w punkcie sprzedaży towarów lub świadczenia usług. Celem jest sprawdzenie, czy sprzedający wywiązuje się z takich obowiązków podatkowych, jak ewidencjonowanie sprzedaży przy zastosowaniu kasy rejestrującej oraz wydawanie kupującym paragonów fiskalnych. Obecnie, aby to zweryfikować, trzeba wszcząć na zasadach ogólnych kontrolę podatkową lub celno-skarbową.

O tym, że takie działania są nieefektywne, mają świadczyć dane przytaczane przez pomysłodawców nowego rozwiązania. W 2020 r. same urzędy celno-skarbowe przeprowadziły ponad 15 tys. kontroli dotyczących ewidencjonowania sprzedaży w kasach rejestrujących, a nieprawidłowości stwierdzono w ponad 43 proc. przypadków. Ostrożne szacunki mówią o szarej strefie w tym obszarze na poziomie 2,4 mld zł. Fundacja Rozwoju Obrotu Bezgotówkowego wskazuje na 10 mld zł. Nabycie sprawdzające nie będzie miało charakteru kontroli. Będzie to odrębna procedura - mniej sformalizowana, szybka do przeprowadzenia i nieuciążliwa dla podatników. Dotyczy bowiem wyłącznie sprawdzenia faktycznego wywiązywania się z obowiązków związanych z ewidencjonowaniem sprzedaży i wydawaniem paragonów fiskalnych.

Nabycie sprawdzające będzie mogło być dokonane w zasadzie w dowolnym momencie. Urzędnik najpierw kupi towar lub usługę, a następnie okaże legitymację służbową, poinformuje sprawdzanego o nabyciu sprawdzającym oraz pouczy go o jego prawach i obowiązkach. Na żądanie sprawdzanego będzie również musiał okazać stałe upoważnienie do dokonywania nabycia sprawdzającego wystawione przez naczelnika urzędu skarbowego albo naczelnika urzędu celno-skarbowego. Urzędnicy będą mieli prawo do legitymowania lub ustalania w inny sposób tożsamości sprawdzanych osób. W celu dokumentowania przebiegu przeprowadzonych czynności będą mogli sporządzać szkice, filmować, kopiować oraz dokonywać nagrań dźwiękowych.

Nabycie sprawdzające, w wyniku którego nie stwierdzono uchybień, zakończy się notatką służbową. W przypadku wykrycia nieprawidłowości (a także w przypadkach wskazanych w ramce) zostanie sporządzony protokół.

Towar kupiony w toku nabycia sprawdzającego będzie niezwłocznie zwracany sprzedającemu wraz z paragonem fiskalnym (o ile został on wydany). Sprzedający ma obowiązek przyjąć towar i paragon fiskalny, a także oddać uiszczoną przez urzędnika cenę. W przeciwnym razie narazi się na odpowiedzialność karną skarbową. Takie zachowanie będzie stanowiło wykroczenie skarbowe. Od zasady zwrotu zakupionego towaru przewidziano wyjątki. Towar nie będzie podlegał zwrotowi, jeżeli z uwagi na jego rodzaj lub szczególne właściwości nie jest możliwa jego ponowna sprzedaż. W takim przypadku towar może być pozostawiony za zgodą sprawdzanego w miejscu jego nabycia. Rozwiązanie to pozwoli na dokonywanie zakupów sprawdzających m.in. w branży gastronomicznej.

Przedsiębiorca nie poniesie jednak ryzyka straty - nie będzie musiał oddać kwoty otrzymanej za sprzedany towar. Urzędnicy obligatoryjnie odstąpią od zwrotu towaru stanowiącego dowód popełnienia przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia lub wykroczenia skarbowego, podlegającego zatrzymaniu lub dokonaniu zajęcia albo zabezpieczenia na podstawie odrębnych przepisów. Taka sytuacja może mieć miejsce w przypadku stwierdzenia np. podrabiania znaków towarowych czy wadliwego oznakowania wyrobów akcyzowych. Sprawdzany ma obowiązek zwrotu zapłaty otrzymanej za towar zatrzymany przez urzędników.

Usługa wykonana w toku nabycia sprawdzającego nie będzie podlegać zwrotowi. Podatnik będzie jednak miał obowiązek oddać otrzymaną zapłatę w razie niewykonania opłaconej przez urzędnika usługi. Jeżeli w toku nabycia sprawdzającego zostanie wydany paragon fiskalny, a nie dojdzie do realizacji usługi, sprawdzany będzie zobligowany do przyjęcia tego paragonu. Nie znajdzie to zastosowania w przypadku odmowy zwrotu otrzymanej zapłaty. Kto odmówi przyjęcia paragonu fiskalnego dokumentującego sprzedaż niewykonanej usługi lub nie zwróci zapłaty dokonanej za niezrealizowaną usługę, narazi się na odpowiedzialność karną skarbową. Będzie to stanowiło wykroczenie skarbowe.

Groźba mandatu Urzędnicy będą mogli wystawić mandaty karne za nieprawidłowości stwierdzone w wyniku nabycia sprawdzającego.

Dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej lub niewydanie paragonu fiskalnego podlega karze grzywny na podstawie art. 62 § 4 lub 5 K.k.s. Czyny te mogą być uznane za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Kwalifikacja zależy przede wszystkim od skali uchybień. Urzędnicy mogą karać za wymienione czyny stanowiące wykroczenia skarbowe, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, a ponadto nie zachodzi potrzeba wymierzenia surowszej kary niż grzywna nieprzekraczająca pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Grzywna nałożona mandatem karnym za wykroczenie skarbowe dokonane w 2022 r. będzie mogła wynieść do 15.050 zł (5 × 3.010 zł). Sprawca może odmówić przyjęcia mandatu karnego. Wtedy sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, co najczęściej oznacza skierowanie jej do sądu.

Sąd zajmuje się nie tylko przypadkami wykroczeń skarbowych, kiedy sprawca nie przyjął mandatu karnego, ale także gdy nie zostały spełnione opisane wcześniej przesłanki do zastosowania postępowania mandatowego. Może wymierzyć wyższą grzywnę niż urzędnicy skarbowi, bo w granicach od 1/10 do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Za wykroczenie skarbowe popełnione w 2022 r. będzie więc ona mogła wynieść od 301 zł do 60.200 zł. Sąd orzeka również w sprawach przestępstw skarbowych. Dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej lub niewydanie paragonu fiskalnego zakwalifikowane jako przestępstwo skarbowe karane jest grzywną od 10 do 180 stawek dziennych. Za czyn popełniony w 2022 r. będzie grozić od 1.003,30 zł do 7.223.760 zł.

Podstawa prawna:  Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.)

autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 95 (1866) z dnia 2021-11-29