Nadpłata podatku - dla komornika czy podatnika?

Osoby wykazujące w zeznaniu rocznym nadpłatę podatku dochodowego musiały liczyć się z jej utratą, jeżeli komornik sądowy upomniał się o tę kwotę na pokrycie ich długów, np. zaległych alimentów. Takie praktyki nie budziły dotychczas większych wątpliwości. Zmieniło się to za sprawą medialnych doniesień na temat wyroku NSA z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 979/12. Wynikało z nich, że nadpłata podatku jest prawem niezbywalnym i w związku z tym nie podlega egzekucji. Urzędy skarbowe nie mogą więc jej przekazać komornikowi sądowemu. Czy rzeczywiście nadszedł koniec zajmowania nadpłat?

Spór sądowy dotyczył zasadności przekazania komornikowi sądowemu przez urząd skarbowy nadpłaty podatku dochodowego, wynikającej ze wspólnego zeznania małżonków, na spłatę długów jednego z nich. NSA skrytykował postępowanie urzędników. Orzekł, że nie ma podstaw, aby wspólną nadpłatę małżonków przekazać na poczet długu jednego z nich.

Sytuacja prawnopodatkowa małżonków korzystających z łącznego opodatkowania dochodów jest wyjątkowa. Ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku. NSA podkreślił, że zarówno solidarna odpowiedzialność, jak solidarna wierzytelność wiążą się wyłącznie ze wspólnym opodatkowaniem. Nie wolno rozszerzać zakresu stosowania tych zasad. To, że małżonkowie są wspólnym podatnikiem nie oznacza, że przysługująca im z tego tytułu wierzytelność może być przeznaczona na spłatę zobowiązań jednego tylko małżonka z innej sfery jego aktywności.

Stanowisko negujące możliwość przeznaczenia nadpłaty, jaką dysponują małżonkowie w wyniku łącznego opodatkowania dochodów, na pokrycie długów jednego z nich nie jest niczym nowym w orzecznictwie sądów administracyjnych. Już wcześniej zwracano uwagę na specyfikę tych rozliczeń. Podnoszono, że skoro nadpłata w podatku dochodowym przypada małżonkom wspólnie, to nie jest możliwe zaliczenie jej na poczet należności, które obciążają tylko jednego z nich. Małżonkowie odpowiadają solidarnie za wspólne zobowiązania wobec fiskusa. Nie ma podstaw, aby domagać się od nich solidarnej odpowiedzialności za wszystkie zobowiązania podatkowe jednego z nich (por. wyrok NSA z dnia 9 lutego 2011 r., sygn. akt II FSK 1757/09).

Trzeba jednak odnotować, że były również głosy odmienne. Odnoszono się do istoty solidarnej wierzytelności. Charakteryzuje się ona tym, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z wierzycieli solidarnych, a przez zaspokojenie któregokolwiek z nich dług wygasa względem wszystkich. Dłużnik ma prawo spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli. Urząd skarbowy może więc zwrócić wspólną nadpłatę podatku dochodowego jednemu małżonkowi, co powoduje wygaśnięcie wierzytelności drugiego. Ma przy tym prawo wybrać, komu przekaże pieniądze. Skoro więc dopuszczalny jest zwrot nadpłaty na rzecz jednego małżonka, dowolnie wybranego, może być ona w całości zarachowana na jego zobowiązania podatkowe (por. wyrok NSA z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt II FSK 1400/07).

NSA w orzeczeniu z dnia 27 marca 2014 r. podkreślił ponadto, że nadpłata podatku jest prawem niezbywalnym i z tego powodu nie podlega egzekucji. Trzeba jednak odróżnić zajęcie wierzytelności z tytułu nadpłaty od zajęcia roszczenia o wierzytelność. Kluczową rolę odgrywają w tym przypadku data złożenia zeznania rocznego oraz dzień dokonania zajęcia egzekucyjnego. NSA stwierdził jedynie, że niedopuszczalne jest zajęcie nadpłaty wynikającej z rozliczenia dostarczonego po doręczeniu przez komornika sądowego urzędowi skarbowemu wezwania do przekazania świadczenia. W takiej sytuacji mamy bowiem do czynienia z zajęciem roszczenia o wierzytelność z tytułu nadpłaty. Jest to prawo niezbywalne i nie podlega egzekucji.

To powszechnie akceptowane stanowisko. O zajęciu nadpłaty podatku można mówić wtedy, gdy jest ona wierzytelnością faktycznie istniejącą. Moment powstania nadpłaty zależy natomiast od rodzaju podatku i sposobu jego rozliczenia. W przypadku podatku dochodowego jest to dzień złożenia zeznania rocznego. Nadpłatę wykazaną przez podatnika w takim rozliczeniu można zająć. Urzędy skarbowe nie mogą jedynie przekazywać komornikom sądowym pieniędzy z nadpłat, jeżeli zajęcie zostało dokonane przed złożeniem zeznania (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 2013 r., sygn. akt VI Acz 1992/12). Nie należy więc spodziewać się, że komornicy sądowi zrezygnują z dochodzenia spłaty długów z nadpłat przysługującym podatnikom rozliczającym się indywidualnie.