(Nie) każdy może być świadkiem w sprawie podatkowej

Dowód w sprawie

Dowodem w postępowaniu podatkowym mogą być zeznania świadków. Świadkiem może być w zasadzie każdy, kto jest zdolny do komunikowania swoich spostrzeżeń, a ze względu na posiadaną wiedzę może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy czy ustalenia określonych faktów.

Dana osoba może być wezwana na świadka z inicjatywy zarówno organu podatkowego, jak i podatnika (strony postępowania podatkowego). Wnioski podatnika o przeprowadzenie dowodu nie zawsze muszą być jednak uwzględnione. Wynika to z art. 188 Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że żądanie przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba że okoliczności te są stwierdzone wystarczająco innym dowodem. Organ podatkowy analizuje więc, czy: okoliczność przedstawiona we wniosku dowodowym ma znaczenie dla rozstrzygnięcia, przeprowadzenie dowodu jest możliwe, przyczyni się to do wyjaśnienia sprawy itp.

Zeznania świadka - jak każdy inny dowód - podlegają swobodnej ocenie. Organ podatkowy powinien skonfrontować je z pozostałymi materiałami zebranymi w sprawie, a całość ocenić zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego.

Przywilej rodziny

Zasadą jest obowiązek złożenia zeznań przez osobę wezwaną w charakterze świadka.

Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje jedynie najbliższym strony postępowania podatkowego: małżonkowi, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu, powinowatym pierwszego stopnia, a także osobom pozostającym ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Uprawnienie to trwa także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli. Z prawa do odmowy złożenia zeznań mogą korzystać wymienione osoby w sprawie dotyczącej jej najbliższego - również osoby fizycznej. Taki przywilej nie przysługuje, gdy postępowanie podatkowe prowadzone jest wobec osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, a na świadka został wezwany członek rodziny osoby kierującej tym podmiotem, np. żona prezesa spółki z o.o. Przymiot strony ma bowiem w takim przypadku osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, a nie jej zarządcy (por. wyrok NSA z dnia 14 stycznia 2016 r., sygn. akt II FSK 3104/13).

Organy podatkowe coraz częściej korzystają z zeznań świadków złożonych na potrzeby postępowań karnych i karnych skarbowych. Przykładowo zeznania świadka przesłuchanego w postępowaniu karnym skarbowym prowadzonym w związku z handlem fikcyjnymi fakturami mogą być dowodem w sprawie dotyczącej określenia wysokości VAT, jeżeli informacje podane przez tę osobę mają wpływ na wymiar podatku. Nie stanowi przy tym obejścia prawa wykorzystanie protokołów zeznań złożonych w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym przez najbliższych strony postępowania podatkowego (uprawnionych do odmowy składania zeznań w sprawie podatkowej). Członek rodziny nie ma obowiązku występować jako świadek w postępowaniu podatkowym. Nie musi wbrew swojej woli składać zeznań. Protokół z jego zeznaniami złożonymi w charakterze świadka w sprawie karnej lub karnej skarbowej może być jednak włączony do materiału dowodowego postępowania podatkowego. Zezwalają na to art. 180 § 1 i art. 181 Ordynacji podatkowej (por. wyrok NSA z dnia 11 maja 2017 r., sygn. akt I FSK 1704/15).

Prawa podatnika

Podatnik może być obecny przy przesłuchaniu każdego świadka zeznającego w jego sprawie.

Organ podatkowy ma obowiązek zawiadomić podatnika z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu. Nie musi wskazywać w zawiadomieniu konkretnych okoliczności będących powodem wezwania świadka (por. wyrok NSA z dnia 9 maja 2017 r., sygn. akt I FSK 1550/15). Organ podatkowy nie może pozbawić podatnika udziału w przesłuchaniu, uznając jego obecność za zbędną, niezależnie od wagi i treści przeprowadzanego dowodu. Nie ma natomiast obowiązku dostosowywać terminów dokonywania czynności dowodowych do organizacji pracy podatnika czy jego pełnomocnika (por. wyrok NSA z dnia 26 maja 2017 r., sygn. akt I GSK 653/15).

Podatnik obecny przy przesłuchaniu może zadawać świadkom pytania. Każdy świadek ma jednak prawo nie odpowiadać na nie, jeżeli istnieje ryzyko konfliktu między obowiązkiem zeznawania a zachowaniem lojalności wobec bliskiej osoby. Może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie, gdy odpowiedź mogłaby narazić na odpowiedzialność karną czy karną skarbową jego samego lub jego bliskich (z kręgu osób wcześniej wymienionych jako posiadających prawo odmowy złożenia zeznań w postępowaniu podatkowym). Tak samo może postąpić, gdy odpowiedź mogłaby spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej.

Urzędnicy nie mogą w praktyce ani kwestionować, ani zweryfikować tego, czy świadek zasadnie powołuje się na prawo do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie. Organ podatkowy, przed odebraniem zeznania, musi pouczyć świadka o prawie odmowy odpowiedzi na pytania, a także o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.