Nowelizacja ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

W uzasadnieniu nowelizacji Minister Finansów wskazał, że: "Projekt ustawy obejmuje głównie zmiany w zakresie przepisów regulujących środki zaskarżenia, egzekucję z majątku wspólnego małżonków, egzekucję z majątku dłużnika rzeczowego, zbieg egzekucji, egzekucję z pieniędzy, egzekucję z ruchomości, egzekucję z rachunków bankowych oraz wykonywanie przez naczelników urzędów skarbowych postanowień o zabezpieczeniu majątkowym wydanych przez prokuratora lub są w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym" (Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 30 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw). Projekt jest bardzo obszerny, jego uzasadnienie liczy 84 strony.

Sporządzenie protokołu o stanie majątku dłużnika leży w gestii organu egzekucyjnego. Proponowane zmiany mają ten stan zmodyfikować, nadając wierzycielowi prawo żądania od dłużnika podania informacji o posiadanym stanie majątkowym pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Taka sama odpowiedzialność ma obowiązywać, gdy do ujawnienia składników majątkowych i źródeł dochodu wzywa organ egzekucyjny.

Dłużnik zostanie zobowiązany do zawiadomienia wierzyciela oraz organu egzekucyjnego o każdej zmianie adresu miejsca zamieszkania lub siedziby. Pouczenie o tym będzie zawarte w pisemnym upomnieniu, które wierzyciel przesyła zobowiązanemu dłużnikowi zgodnie z art. 15 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.): "Egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia" (Dz.U. 1966 nr 24, poz. 151, ze zm.).

Proponowane zmiany mają przyspieszyć tok postępowania egzekucyjnego, uznając w braku informacji od dłużnika o zmianie adresu za skutecznie doręczoną pod dotychczasowy adres korespondencję związaną z toczącą się egzekucją.

Do dokonywania czynności egzekucyjnych powierzonych naczelnikowi urzędu skarbowego według właściwości miejscowej, minister właściwy ds. finansów publicznych będzie mógł upoważnić i delegować naczelnika innego urzędu skarbowego. Upoważnienie będzie mogło zostać udzielone zarówno do określonych czynności, jak i na stałe. Co najistotniejsze, upoważniony organ będzie mógł podejmować czynności egzekucyjne niezależnie, obok czynności przeprowadzanych przez naczelnika właściwego miejscowo.

Obowiązujący art. 25 u.p.e.a. statuuje zwierzchnictwo ministra właściwego ds. finansów publicznych nad przestrzeganiem przez wierzycieli i organy egzekucyjne w toku prowadzonej egzekucji przepisów u.p.e.a. w zakresie egzekucji należności pieniężnych. W ustawie ma zostać dodany zapis, który takie zwierzchnictwo powierzy ministrowi właściwemu ds. administracji publicznej w zakresie egzekucji należności niepieniężnych.

Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje dopiero z chwilą doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego, chyba że przed nim nastąpiło doręczenie zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego - wówczas wszczęcie egzekucji następuje już z chwilą doręczenia tego zawiadomienia. Po zmianach za moment wszczęcia egzekucji uznana zostanie również chwila podpisania protokołu zajęcia ruchomości przez pracownika obsługującego organ egzekucyjny oraz ujawnienie wpisu w księdze wieczystej o wszczęciu egzekucji z nieruchomości lub złożenie wniosku o wpis o wszczęciu egzekucji z nieruchomości do zbioru dokumentów. Niemniej obowiązek doręczenia tytułu wykonawczego pozostaje w każdym przypadku obligatoryjny.

Nowe przepisy mają utrudnić dłużnikom ochronę majątku. We wskazanych w ustawie przypadkach dokonanie przeniesienia własności składników majątkowych na inny podmiot nie zapewni skutecznej ochrony przed ich egzekucją.

Zgodnie z projektowanym art. 27e § 3: "Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej lub zaistnienie innego zdarzenia skutkującego ograniczeniem, zniesieniem, wyłączeniem lub ustaniem wspólności majątkowej po powstaniu należności pieniężnej nie stanowi przeszkody do prowadzenia egzekucji ze składnika majątkowego, który należałby do majątku wspólnego, gdyby nie zawarto umowy majątkowej małżeńskiej lub nie wystąpiło inne zdarzenie prawne. Składnik ten uznaje się za wchodzący w skład majątku wspólnego".

Podobne rozwiązanie zastosowano w odniesieniu do egzekucji z rzeczy lub prawa majątkowego, obciążonych zastawem skarbowym lub hipoteką przymusową: "Jeżeli rzecz lub prawo majątkowe obciążone zastawem skarbowym lub hipoteką przymusową zabezpieczającymi należność pieniężną i odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie zostało przeniesione na inny podmiot, tytuł wykonawczy wystawiony na zobowiązanego obejmujący tę należność jest podstawą do prowadzenia egzekucji z tej rzeczy lub prawa majątkowego" (art. 27i § 1 projektu ustawy).

Zobowiązanemu będzie również przysługiwało prawo do wniesienia zarzutów w sprawie egzekucji administracyjnej do wierzyciela za pośrednictwem organu egzekucyjnego. Ustanowione zostaną zasady co do formułowania treści wnoszonego przez dłużnika zarzutu. Jej niezbędnymi elementami będą: określenie istoty i zakresu żądania oraz dowody uzasadniające to żądanie. Odpowiedź wierzyciela na zarzuty wydawana będzie w formie postanowienia. To z kolei implikuje konieczność zmiany ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 nr 153, poz. 1270, ze zm.), poprzez wprowadzenie sądowej kontroli postanowienia wierzyciela o nieuznaniu zarzutów.

Rozporządzenie przez dłużnika zajętym już przez organ egzekucyjny prawem majątkowym lub rzeczą nie przeszkodzi w kontynuowaniu egzekucji z tego prawa lub rzeczy, tak jakby do rozporządzenia nie doszło. Oznacza to, na przykładzie transakcji sprzedaży domu, że podejmowane czynności egzekucyjne będą skuteczne nie tylko wobec zobowiązanego sprzedającego, ale też wobec nabywcy nieruchomości.

Zmianie uległ art. 59 u.p.e.a, zawierający katalog przesłanek umorzenia postępowania egzekucyjnego. Choć w praktyce większość z nowo sformułowanych przesłanek stanowi odpowiednik aktualnie obowiązujących lub została wprost powtórzona, to pojawią się również nowe, jak np. przesłanka z projektowanego art. 59 § 1 pkt 4 - niespełnienie w tytule wykonawczym wymogów określonych w art. 27, a w przypadku zagranicznego tytułu wykonawczego, niespełnienie wymogów określonych w art. 102 ustawy o wzajemnej pomocy. Podstawą umorzenia postępowania egzekucyjnego będzie więc wystawienie tytułu wykonawczego niezgodnie z przepisami ustawy.

Uzupełnieniu ulegnie przesłanka umorzenia w związku ze śmiercią zobowiązanego. Umorzyć postępowanie egzekucyjne będzie można także w przypadku dochodzenia obowiązku, który nie jest ściśle związany ze zobowiązanym, ale w postępowaniu egzekucyjnym nie zajęto rzeczy lub prawa majątkowego lub też zajęto rzecz lub prawo majątkowe, które wygasło wskutek śmierci zobowiązanego.

Z katalogu podstaw umorzenia usunięto przesłankę zastosowania w postępowaniu niedozwolonego środka egzekucyjnego. Jak wyjaśnia ustawodawca w uzasadnieniu, zastosowanie niedopuszczalnego środka egzekucyjnego powinno skutkować jedynie jego uchyleniem, a nie umorzeniem całego postępowania.

Nowelizacja uzupełnia także regulację w zakresie zbiegu egzekucji. Zgodnie z dodawanym art. 62 § 3: "w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej należności alimentacyjnych lub innych świadczeń powtarzających się albo należności pieniężnej, której egzekucja następuje w walucie obcej, egzekucje do rzeczy albo prawa majątkowego, do którego nastąpił zbieg egzekucji, przejmuje sądowy organ egzekucyjny, który prowadzi postępowanie egzekucyjne jednej z ww. należności" (Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 30 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw).

Całkowicie na nowo został zbudowany przepis art. 107e u.p.e.a. regulujący procedurę elektronicznej licytacji przeprowadzanej przez organ egzekucyjny. Stanowi on, że organ może przeprowadzać licytację przy pomocy wybranego przez siebie systemu teleinformatycznego (np. OLX czy Allegro) na zasadach określonych w regulaminie podmiotu, do którego ten system należy. O zamiarze sprzedaży zajętej rzeczy za pośrednictwem wybranego podmiotu w trybie licytacji elektronicznej organ zobowiązany jest powiadomić dłużnika. Licytację może rozpocząć wówczas nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. Licytacja w tym trybie musi potrwać co najmniej 7 dni, a nie można jej przeprowadzać w zakresie ruchomości łatwo ulegających zepsuciu oraz ruchomości, której sprzedaż wymaga specjalnego zezwolenia.

Ustawa o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw przewiduje zmiany i wprowadzenie nowych regulacji jeszcze w wielu elementach administracyjnej procedury egzekucyjnej, jednocześnie niosąc ze sobą konieczność zmian wielu innych ustaw. Poza nowelizacją ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji projekt autorstwa Ministra Finansów dokonuje zmiany w: Kodeksie postępowania cywilnego, Kodeksie karnym wykonawczym, Kodeksie postępowania karnego, ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Ilość wprowadzonych zmian wymusza na przedsiębiorcach i innych zobowiązanych, którzy mogą stać się podmiotem administracyjnego postępowania egzekucyjnego, konieczność przeprowadzenia audytu prawnego prowadzonej działalności. Z kolei nowe zasady egzekucji implikują potrzebę rewizji posiadanych struktur organizacyjnych z punktu widzenia ochrony majątku firmy czy też własnego. Dokonane zawczasu zabezpieczenie majątku może skutecznie ochronić jego składniki przed zagrażającymi mu roszczeniami osób trzecich.

radca prawny Robert Nogacki

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku, doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców oraz zarządzaniu sytuacjami kryzysowymi}