Rozliczenie osób samotnie wychowujących dzieci

W roku 2011 doprecyzowano przepisy dotyczące rozliczenia osób samotnie wychowujących dziecko - oprócz ściśle określonego stanu cywilnego przepisy wymagają obecnie faktycznie samotnego wychowywania dziecka. Dotychczasowe orzecznictwo w tej kwestii (np. dotyczące konkubentów) traci więc aktualność.

Innymi słowy osoba samotnie wychowująca wykazuje swój dochód, odlicza od niego swoje odliczenia (tylko ulgi odliczane od dochodu), następnie od połowy dochodów oblicza się podatek według skali podatkowej i mnoży się przez dwa.

Bez względu na ilość dzieci dochód zawsze dzieli się na dwa przed naliczeniem podatku.

Preferencyjne rozliczenie osoby samotnie wychowującej dziecko (rozliczenie wspólne z dzieckiem) przysługuje rodzicom i opiekunom:

• małoletniego dziecka, w stosunku do którego podatnik w roku podatkowym:

• pełnoletniego dziecka:

• bez względu na wiek dziecka, jeżeli dziecko otrzymuje zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną;

• do ukończenia przez dziecko 25 roku życia w przypadku dzieci uczących się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na ogólnych lub podatkiem liniowym w łącznej wysokości przekraczającej kwotę 3089,00 zł, z wyjątkiem renty rodzinnej (nie wpływa ona na prawo do ulgi prorodzinnej).

Wspólne rozliczenie z dzieckiem nie jest możliwe, jeżeli dzieci albo rodzic czy opiekun, uzyskują jakiekolwiek dochody opodatkowane ryczałtem ewidencjonowanym PIT-28 (z wyjątkiem wynajmu prywatnego, który preferencyjnemu rozliczeniu nie przeszkadza), podatkiem liniowym PIT-36L czy podatkiem tonażowym. Nie ma przy tym znaczenia, czy ktoś uzyskał jakikolwiek dochód czy przychód, podlegający opodatkowaniu np. podatkiem liniowym czy ryczałtem.

W przepisie nie ma mowy o uzyskiwaniu dochodów, ale o stosowaniu zasad podatkowych do danej osoby. Wystarczy, że działalność opodatkowana w ten sposób była zgłoszona przez co najmniej jeden dzień w roku - wtedy trzeba złożyć zeznanie "zerowe", a to z kolei uniemożliwia wspólne rozliczenie małżonków (na przykład: Joanna ma zarejestrowaną firmę, ale nie podjęła cały rok działalności gospodarczej i nie wystawiła żadnej faktury, nie robiła też zakupów, wybrała jednak opodatkowanie podatkiem liniowym i nie może rozliczyć się wspólnie z dzieckiem). Jeżeli jednak podatnik utracił prawo do podatku liniowego czy ryczałtu ewidencjonowanego w trakcie roku (bo np. wystawił fakturę na obecnego pracodawcę), wówczas przechodząc na zasady ogólne zyskuje prawo do rozliczenia preferencyjnego.

Jeżeli dziecko zarobi większą sumę pieniędzy, niż wskazana wyżej, ulga nie będzie przysługiwać, i to nawet, gdy kwotę tę dziecko uzyska w ostatnim dniu w roku.

Warto też zauważyć, że w przepisie mowa jest o dochodzie, zatem o przychodzie pomniejszonym o koszty uzyskania przychodu, a nie o przychodzie czy o kwocie netto (na przykład: Anna zarobiła na umowę o dzieło z 50 proc. kosztami uzyskania przychodu 4000 zł brutto, jej dochód wyniósł zatem 2000 zł i limit nie został przekroczony).

Dla celów dowodowych niekiedy będzie można przedstawić np. wyciąg z konta czy umowę, aby wskazać, że pewne dochody wynikające z zaświadczenia nie kwalifikują się do dochodu całkowitego, albo że pewne dochody nie wykazane w zaświadczeniach powinny zostać jednak do dochodu całkowitego wliczone.

Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, jeżeli osoba ta jest panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów (tutaj liczy się dzień uprawomocnienia się wyroku sądu, a nie dzień orzeczenia separacji). Za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się również osobę pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności. Wystarczy, aby status osoby samotnie wychowującej dziecko trwał choć 1 dzień w roku, aby podatnik miał prawo do preferencyjnego rozliczenia podatkowego.

Osoby samotnie wychowujące dziecko, mające miejsce zamieszkania za granicą, a rozliczający się z jakichkolwiek dochodów w Polsce (opodatkowanych według skali podatkowej 18 proc., 32 proc.), również mają prawo do preferencyjnych zasad opodatkowania dochodów.

- osoba samotnie wychowująca powinna spełnić wszystkie warunki wspólnego rozliczenia dotyczące osób samotnie wychowujących dziecko, a zamieszkałych w Polsce (oczywiście z wyjątkiem miejsca zamieszkania w Polsce), o których szerzej na poprzedniej stronie.

- osoba samotnie wychowująca powinna mieć miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w Unii Europejskiej, w Norwegii, w Islandii lub w Szwajcarii, aby móc skorzystać z preferencji podatkowych.

Przychody łączne osoby samotnie wychowującej podlegające opodatkowaniu w danym roku w Polsce powinny wynosić nie mnie niż 75 proc. całkowitego przychodu osiągniętego przez osobę samotnie wychowującą w danym roku podatkowym.

Za całkowite przychody uważa się przychody osiągnięte ze źródeł określonych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, bez względu na miejsce położenia tych źródeł przychodów. Do całkowitych przychodów wliczamy więc m.in. przychody z działalności gospodarczej, z pracy, zleceń, praw autorskich, dochody kapitałowe itd.

• z działalności rolnej i leśnej (ale wliczamy z działów specjalnych produkcji rolnej);

• ze spadków i darowizn;

• z podziału majątku wspólnego małżonków i z dostarczania świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny;

• przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, np. dochodów z prostytucji, i to nawet, jeżeli za granicą podlegają opodatkowaniu.

Warunkiem preferencyjnego rozliczenia małżonków jest udokumentowanie miejsca zamieszkania certyfikatem rezydencji podatkowej. Certyfikat rezydencji podatkowej to specjalne zaświadczenie wydawane przez urzędy skarbowe w Polsce i organy podatkowe za granicą. Certyfikat rezydencji podatkowej należy dołączyć do zeznania rocznego PIT, zatem trzeba się o nie postarać odpowiednio wcześniej.

Warunkiem jest istnienie podstawy prawnej wynikającej z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych. Chodzi o możność skontrolowania przez urząd zagranicznych dochodów podatnika. W przypadku Unii Europejskiej taką możliwość daje prawo unijne.

Na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej (tzn. nie trzeba dołączać do zeznania rocznego) osoby samotnie wychowujące dzieci i rozliczający się na zasadach preferencyjnych są obowiązane udokumentować wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym, przedstawiając zaświadczenie wydane przez właściwy organ podatkowy, w którym osoby te mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych lub inny dokument potwierdzający wysokość całkowitych przychodów osiągniętych w danym roku podatkowym.

Warto zwrócić uwagę, że nie wszystkie dochody podlegające opodatkowaniu za granicą będą wliczać się do całkowitego dochodu w Polsce, i odwrotnie. Stąd też dla celów dowodowych niekiedy będzie można przedstawić np. wyciąg z konta czy umowę, aby wskazać, że pewne dochody wynikające z zaświadczenia nie kwalifikują się do dochodu całkowitego, albo że pewne dochody nie wykazane w zaświadczeniach powinny zostać jednak do dochodu całkowitego wliczone.

Artur M. Brzeziński, doradca podatkowy