Umorzenie długów podatkowych ulgą (nie) dla wybranych

Zaległości podatkowe podatnika mogą być umorzone w całości lub w części. Stanowi o tym art. 67a § 1 pkt 3 Ordynacji podatkowej. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej został umorzony dług.

Prośby o przyznanie takiej ulgi są traktowane bardzo restrykcyjnie. Urzędy skarbowe niechętnie i sporadycznie umarzają zaległości podatkowe - zwłaszcza przed podjęciem próby ściągnięcia ich w trybie egzekucyjnym. Każda ulga w spłacie danin publicznoprawnych stanowi odstępstwo od zasady powszechnego opodatkowania. Umorzenie wywołuje jednak najdalej idące skutki. Oznacza bowiem rezygnację z części wpływów budżetowych.

Informacja o tym, komu i jak duże zaległości podatkowe zostały umorzone, są niekiedy upubliczniane. Podaniu do publicznej wiadomości podlega wysokość umorzonych przez ten sam organ podatkowy zaległości podatkowych, odsetek za zwłokę lub opłat prolongacyjnych, jeżeli jedna z tych kwot lub ich suma przekroczą narastająco w ciągu roku kalendarzowego 5.000 zł. Wykaz zawiera dane osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym w takim zakresie umorzono należności podatkowe, kwoty objęte umorzeniem oraz przyczyny przyznania ulgi. Obowiązek przygotowania i upublicznienia zestawień spoczywa na dyrektorach izb skarbowych. Wykazy są ogłaszane we właściwych wojewódzkich dziennikach urzędowych w terminie 60 dni od ostatniego dnia kwartału, w którym umorzenia przekraczają narastająco od początku roku kalendarzowego 5.000 zł.

Umorzenie zaległości podatkowej jest uzależnione od istnienia ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego.

Przesłanki te nie zostały zdefiniowane. Nie ma wykazu powodów, okoliczności lub zdarzeń - czy z góry ustalonej ich hierarchii - które uzasadniają przyznanie ulgi. Urzędnicy mogą kierować się różnymi kryteriami: względami społecznymi, czynnikami ekonomicznymi, dotychczasową postawą podatnika w zakresie wywiązywania się z obowiązków publicznoprawnych, okolicznościami powstania zaległości podatkowej, zakresem wnioskowanej ulgi itp.

Urzędy skarbowe przyjmują na ogół, że umorzenie długu przysługuje tym, którzy stali się niewypłacalni z powodu losowych i niezawinionych przez nich okoliczności. Sądy administracyjne konsekwentnie negują takie praktyki. Ważnego interesu podatnika w umorzeniu zaległości podatkowej nie można ograniczać tylko i wyłącznie do sytuacji nadzwyczajnych lub zdarzeń losowych uniemożliwiających uregulowanie długu. Należy także uwzględnić normalną sytuację ekonomiczną podatnika, wysokość uzyskiwanych przez niego dochodów oraz ponoszone wydatki (por. wyrok NSA z dnia 10 lutego 2016 r., sygn. akt II FSK 3139/13). Urzędy skarbowe powinny zwracać uwagę również na przyczyny powstania zaległości podatkowych. Przesłanką udzielania ulgi w spłacie długu powstałego w efekcie błędnych wyliczeń podatnika może być to, że pomyłka wynikała z niewłaściwego zinterpretowania niejasnych przepisów podatkowych lub uzyskania nieprawdziwych informacji od niekompetentnego pracownika organu podatkowego (por. wyrok NSA z dnia 2 marca 2016 r., sygn. akt II FSK 2474/15).

Umorzenia długu nie należy się spodziewać nawet po nieudanej próbie odzyskania go w trybie egzekucyjnym. Urzędy skarbowe mogą umorzyć postępowanie egzekucyjne, jeżeli stanie się wiadome, że nie pozyskają w nim kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne. Taka sytuacja występuje wtedy, gdy podatnik nie osiąga dochodów i nie posiada majątku pozwalającego na przeprowadzenie skutecznej egzekucji.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego, które okazało się nieefektywne, nie jest jednak jednoznaczne z wygaśnięciem nieściągniętego zobowiązania podatkowego. Nieodzyskany dług może być umorzony na wniosek podatnika lub z urzędu, ale urzędy skarbowe nie często podejmują taką decyzję. Powód jest prosty: postępowanie egzekucyjne zamknięte wcześniej ze względu na jego bezskuteczność może być ponownie wszczęte. Urząd skarbowy może to zrobić, gdy zostanie ujawniony majątek lub źródła dochodu dłużnika przewyższające kwotę wydatków egzekucyjnych. Przewiduje to art. 61 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Ponowne wszczęcie egzekucji jest dopuszczalne, gdy zobowiązanie podatkowe nie przedawniło się.