W jaki sposób firma może nabyć autorskie prawa majątkowe?
Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga coraz częściej sięgania do umów, których celem jest uzyskanie autorskich praw majątkowych do określonego utworu. Przykładowo do programów komputerowych czy projektów graficznych strony internetowej, logo firmy, wizytówek czy folderów reklamowych. Nie wystarczy do tego nabycie samych egzemplarzy utworu (np. kilku tysięcy ulotek reklamowych).
Przejście praw za zgodą uprawnionego
Z reguły to twórcy utworu przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Może on jednak przenieść na inne osoby przysługujące mu autorskie prawa majątkowe bądź upoważnić je do korzystania z tych praw na określonych polach eksploatacji. Do przeniesienia autorskich praw majątkowych wymagana jest więc zgoda twórcy (lub innego uprawnionego). Służą do tego zasadniczo dwie umowy: przenosząca autorskie prawa majątkowe oraz licencyjna. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu (licencja) obejmuje bowiem wyłącznie pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (np. kopiowanie utworu techniką drukarską, wprowadzanie egzemplarzy utworu do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy).
|
Ważne zasady!
|
Przedmiotem obrotu mogą być wyłącznie autorskie prawa majątkowe, a więc prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Natomiast autorskie prawa osobiste, jak np. prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności czy nadzoru nad sposobem korzystania z utworu, pozostają przy twórcy i nie mogą podlegać zbyciu czy zrzeczeniu.
Zbycie praw a upoważnienie do korzystania
Obie wymienione umowy służą w istocie nabyciu uprawnienia do wykorzystywania utworu na określonym polu eksploatacji (np. w zakresie zwielokrotniania utworu daną techniką), jednak każda z nich na swój sposób.
Na podstawie umowy o przeniesienie praw autorskich dochodzi do zbycia autorskich praw majątkowych na określonych polach eksploatacji. W efekcie twórca nie może dalej rozporządzać tymi prawami ani z nich korzystać w danym zakresie. Nabywca autorskich praw majątkowych może natomiast przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Z kolei licencja oznacza udzielenie przez licencjodawcę na rzecz licencjobiorcy upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych polach eksploatacji z określeniem zakresu, czasu i miejsca korzystania. Licencjodawca (np. twórca projektu architektonicznego) pozostaje jednak nadal podmiotem praw autorskich. W przypadku tego rodzaju umowy mamy do czynienia z odwrotną zasadą niż przy przeniesieniu praw i jeżeli jej strony nie postanowiły inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji.
Jeżeli firmie zależy na nieograniczonym w czasie nabyciu autorskich praw majątkowych względnie na ograniczeniu twórcy czy innego uprawnionego w możliwości dalszego rozporządzania prawami do danego utworu, warto zawrzeć umowę przenoszącą te prawa, a nie tylko licencję. Należy też zadbać, by kontrakt nie pozostawiał wątpliwości co do charakteru transakcji. W przeciwnym razie zastosowanie znaleźć może reguła, iż w braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji.
Prawa do utworu pracowniczego
W przypadku gdy twórcą jest pracownik firmy, a do stworzenia np. projektu czy wzoru dochodzi w wyniku wykonywania przez niego obowiązków ze stosunku pracy, wówczas pracodawca nie musi zabiegać o zgodę na takie czy inne wykorzystywanie utworu do własnych celów. Autorskie prawa majątkowe do utworu pracowniczego przedsiębiorca nabywa bowiem z chwilą przyjęcia utworu, chyba że umowa o pracę stanowi inaczej. Wynika to z art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Pracodawca nabywa te prawa w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
Samo przyjęcie utworu przez pracodawcę, od którego zależy moment przejścia autorskich praw majątkowych, nie wymaga zachowania szczególnej formy. Może zostać dokonane w sposób dorozumiany, np. przez to, że pracodawca zacznie czynić użytek z danego utworu, np. uruchamiając witrynę w oparciu o układ i projekt graficzny stworzony przez zatrudnionego na etacie grafika. Z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.
Również w przypadku programów komputerowych prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej (art. 74 ust. 3 ustawy). W tym wypadku przejście tych praw nie jest zależne od przyjęcia utworu, lecz dochodzi do tego z mocy prawa.
Dwa rodzaje licencji
Przedsiębiorcy winni również pamiętać, że licencja może być wyłączna bądź niewyłączna. W braku określenia typu licencji, przyjmuje się, że doszło do zawarcia licencji niewyłącznej.
Licencja wyłączna daje licencjobiorcy prawo wyłącznego korzystania z utworu na określonych w umowie polach eksploatacji, na danym terytorium i przez określony czas. Uprawniony może też dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych w zakresie objętym umową licencyjną, chyba że ta stanowi inaczej.
W przypadku natomiast licencji niewyłącznej, udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji.
W umowie można określić zakres czasowy licencji. Jeżeli strony tego nie zrobią, licencjobiorca będzie mógł korzystać z utworu przez okres 5 lat na terytorium państwa, w którym ma swoją siedzibę. Po upływie tego terminu licencja wygasa.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.).
autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa Nr 628 z dnia 2010-01-14