Zasady stosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania

Unikanie opodatkowania

Celem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania jest przeciwdziałanie agresywnej optymalizacji podatkowej, czyli stosowaniu konstrukcji prawnych niemających uzasadnienia gospodarczego, a zmierzających przede wszystkim do zmniejszenia obciążeń podatkowych. Rozwiązanie to funkcjonuje w polskim systemie podatkowym od 15 lipca 2016 r.

Klauzula zostanie zastosowana, jeżeli czynność (lub zespół powiązanych ze sobą czynności) - chociaż formalnie zgodna z prawem, np. cywilnym czy handlowym - cechuje sztuczność. Dokonano jej przede wszystkim dla uzyskania korzyści podatkowej sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem ustaw podatkowych. Względy ekonomiczne lub gospodarcze przedstawiane oficjalnie przez podatnika są mało istotne. Działania uważa się za sztuczne, jeżeli normalnie nie zostałyby powzięte, gdyby kierowano się innymi celami niż wyłącznie chęcią osiągnięcia korzyści podatkowej sprzecznej z intencją prawodawcy kształtującego zakres obciążeń fiskalnych. O sztuczności może świadczyć nieuzasadnione dzielenie operacji, połączenie odrębnych zdarzeń w jedną całość w sposób nietypowy dla danej branży, angażowanie pośredników mimo braku wskazań ekonomicznych czy występowanie elementów prowadzących do uzyskania stanu identycznego lub zbliżonego do wyjściowego.

Korzyścią podatkową osiągniętą dzięki takim posunięciom może być: niepowstanie, odsunięcie w czasie powstania lub obniżenie wysokości zobowiązania podatkowego, powstanie lub zawyżenie straty podatkowej, powstanie albo podwyższenie nadpłaty lub zwrotu podatku. Rozmiary korzyści muszą przy tym przekroczyć 100 tys. zł.

Skutki klauzuli

Efektem zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania jest zniwelowanie korzyści podatkowej uzyskanej w wyniku niedozwolonej optymalizacji podatkowej. Zakwestionowana czynność pozostanie ważna i skuteczna w sferze prawa cywilnego, ale jej skutki podatkowe zostaną określone inaczej, niż to wynika z jej sztucznego - formalnego - charakteru.

Skutki podatkowe mogą być na nowo zdefiniowane w dwojaki sposób. Czynność uznaje się za niebyłą, jeżeli nie miała ona żadnego innego celu poza doprowadzeniem do uzyskania nieuprawnionej korzyści podatkowej. Skutki podatkowe określa się na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki zaistniałby, gdyby czynności nie dokonano. Stanowi o tym art. 119a § 5 Ordynacji podatkowej. Takie proste anulowanie skutków podatkowych nie nastąpi, jeżeli podjęte działania optymalizacyjne nie są pozbawione sensu gospodarczego. Urzędnicy muszą wówczas podjąć próbę odtworzenia przebiegu zdarzeń, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności odpowiedniej. Odpowiednią czynnością - swoistym wzorcem - jest czynność, której podatnik mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i istotą przepisu ustawy podatkowej. Może to oznaczać np. opodatkowanie transakcji według wyższej stawki niż została zastosowana przez strony. Wynika to z art. 119a § 2-4 Ordynacji podatkowej.

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania ma zastosowanie do korzyści podatkowych uzyskanych po 15 lipca 2016 r. Korzyści osiągnięte po tej dacie mogą więc być zakwestionowane chociażby czynność, którą wykorzystano do nieuprawnionego obejścia lub obniżenia obciążeń podatkowych, została dokonana wcześniej.

Prawo do korekty

Ryzyko zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania występuje w sprawach wymiarowych. Chodzi o sprawy dotyczące: określenia lub ustalenia kwoty zobowiązania podatkowego, określenia straty podatkowej, stwierdzenia nadpłaty lub określenia wysokości nadpłaty albo zwrotu podatku, odpowiedzialności podatnika za podatek niepobrany przez płatnika, odpowiedzialności lub uprawnień spadkobiercy.

Postępowania podatkowe w przypadkach, w których może być wydana decyzja z zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, prowadzi Minister Finansów. Nie zawsze musi je samodzielnie wszcząć. Może również przejąć prowadzenie postępowania od organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej. Spór może zakończyć się bez wydawania decyzji. Podatnik ma bowiem prawo skorygować swoje deklaracje w trakcie postępowania (pierwszoinstancyjnego) dotyczącego unikania opodatkowania. Normalnie złożenie korekty rozliczeń w toku postępowania podatkowego, w zakresie nim objętym jest nieskuteczne. Korekty rozliczeń zakwestionowanych w związku z zastosowaniem klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania można złożyć w ciągu 14 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o wyznaczeniu terminu do wypowiedzenia się na temat zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Minister Finansów może w zakresie zasadności stosowania klauzuli posiłkować się opiniami Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania.

Opinia dla podatnika

Podatnicy, aby zminimalizować ryzyko zastosowania wobec nich klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, mogą wystąpić do Ministra Finansów o wydanie tzw. opinii zabezpieczającej. W takich sprawach nie uzyska się indywidualnej interpretacji podatkowej.

20.000 zł - opłata za wniosek o wydanie opinii zabezpieczającej.

Wniosek może dotyczyć czynności planowanej, rozpoczętej lub dokonanej. Należy w nim m.in. szczegółowo opisać tę czynność, wskazać jej ekonomiczne lub gospodarcze uzasadnienie, określić skutki podatkowe, przedstawić własne stanowisko w sprawie. Do wniosku można załączyć dokumentację dotyczącą spornego przedsięwzięcia, w szczególności oryginały lub kopie umów albo ich projektów.

Minister Finansów ma na rozpatrzenie wniosku 6 miesięcy od jego otrzymania. Odmowę wydania opinii zabezpieczającej - a następuje ona, jeżeli okoliczności przedstawione we wniosku wskazują na możliwość zastosowania klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania - można zaskarżyć do sądu administracyjnego.