Czas pracy niepełnosprawnych niedługo do zmiany
Czas pracy pracowników niepełnosprawnych opiera się na innych regulacjach niż w przypadku ogółu pracowników. W odniesieniu do osób niepełnosprawnych istnieje możliwość obniżenia norm czasu pracy, choć przepisy dotyczące ich zatrudniania traktują to jako wyjątek od reguły. Co do zasady niepełnosprawni pracują więc w tych samych normach czasu pracy co inni pracownicy, a w obniżonych tylko wtedy, gdy lekarz tak postanowi. Zbliża się jednak czas zmiany tych reguł, przestaną one bowiem obowiązywać najpóźniej 10 lipca 2014 r.
Podstawowe normy czasu pracy to 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (art. 129 § 1 K.p.). Takie normy obowiązują pracowników, którzy podlegają ogólnym regulacjom Kodeksu pracy, a więc zdecydowaną większość osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy. Na zasadzie wyjątku w niektórych wyodrębnionych grupach zatrudnionych stosowane są inne, obniżone normy czasu pracy. W przypadku niepełnosprawnych w stopniu znacznym lub umiarkowanym występuje norma obniżona do 7 godzin na dobę i 35 godzin na tydzień, jednak nie jest ona stosowana automatycznie.
Generalnie pracownicy niepełnosprawni wykonują pracę w tzw. normach podstawowych. Norma dobowa i tygodniowa, wynosząca odpowiednio 8 i 40 godzin, obowiązuje więc bez względu na stopień niepełnosprawności, z tym zastrzeżeniem, że co do zasady nie jest możliwe stosowanie wobec niepełnosprawnych normy tygodniowej o charakterze przeciętnym (art. 15 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), dalej ustawa o rehabilitacji. Jeżeli jednak pracownik legitymuje się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, może starać się o wdrożenie wobec niego obniżonych norm czasu pracy, wynoszących 7 godzin na dobę i 40 godzin na tydzień. Warunkiem obowiązywania takich norm jest wydanie przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarza sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, zaświadczenia o celowości ich stosowania.
Zaświadczenie wydaje się na wniosek zainteresowanego pracownika, a do czasu jego uzyskania i przedłożenia pracodawcy czas pracy niepełnosprawnego ustala się w oparciu o ogólne normy podstawowe. Ich uchylenie bez wspomnianego zaświadczenia nie jest jednak zablokowane. Odrębną procedurę uchylenia przepisów art. 15 ustawy o rehabilitacji, dotyczącego nie tylko norm czasu pracy, ale również pracy w nadgodzinach i w porze nocnej, przewiduje art. 16 tej ustawy.
Jak już wspomniano, pracownicy niepełnosprawni co do zasady pracują w normach podstawowych (z wyłączeniem przeciętności normy tygodniowej), chyba że zostanie wydane zaświadczenie lekarskie o celowości stosowania skróconych norm czasu pracy. Niezależnie od możliwości wydania tego zaświadczenia można jeszcze uchylić cały art. 15 ustawy o rehabilitacji, a więc również regulacje dotyczące zakazu pracy w nadgodzinach i w porze nocnej czy ustalające sztywną, a nie przeciętną normę tygodniową. W jednym przypadku, tj. w razie zatrudniania niepełnosprawnego przy pilnowaniu, niestosowanie art. 15 następuje z mocy samej ustawy. Uchylenie całego art. 15 lub jego poszczególnych zapisów może również nastąpić na podstawie wydanej na wniosek pracownika zgody lekarza medycyny pracy lub, w razie jego braku, lekarza sprawującego opiekę nad pracownikiem (art. 16 ust. 1 ustawy o rehabilitacji).
Przyjęte w art. 16 ustawy o rehabilitacji zasady uchylania odrębnych unormowań dotyczących czasu pracy niepełnosprawnych nie budzą większych kontrowersji. Poważne zastrzeżenia wzbudzał natomiast art. 15 ust. 2 ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2012 r. To wówczas przyjęto jako regułę, że niepełnosprawni pracują w ramach ogólnych norm czasu pracy (odpowiednio 8 i 40 godzin), a w normach skróconych tylko wtedy, gdy uzyskają zaświadczenie lekarskie o celowości ich stosowania. Konstytucyjność tej regulacji była przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, który w wyroku opublikowanym w Dz. U. z 2013 r. poz. 791 uznał, że przepis art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji w zakresie, w jakim uzależnia zastosowanie skróconych norm od uzyskania omawianego zaświadczenia, jest niezgodny z Konstytucją. Zakwestionowany przepis utraci moc 10 lipca br. Najpóźniej do tego dnia powinny więc wejść w życie nowe regulacje, uwzględniające zastrzeżenia Trybunału.
Stwierdzenie niekonstytucyjności art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji spowodowało podjęcie prac legislacyjnych nad nowymi, zgodnymi z konstytucją zapisami ustawy. Ustawę nowelizującą w tym zakresie przyjął Senat, kierując ją do dalszych prac w Sejmie. Proponowane zmiany są poważne, zakładają bowiem "odwrócenie" dotychczas obowiązujących zasad dotyczących skróconych norm czasu pracy dla niepełnosprawnych. Na mocy nowelizacji przyjęto, że pracownik o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności generalnie powinien pracować w normach skróconych. Normy podstawowe ogólne (odpowiednio 8 i 40 godzin) będą natomiast stosowane, jeżeli lekarz medycyny pracy lub w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem, wyrazi na to zgodę. W myśl nowych przepisów decyzja lekarza co do uchylenia art. 15 ustawy o rehabilitacji (całego lub jego poszczególnych artykułów) będzie podejmowana na wniosek pracownika. Jeżeli pracownik nie zgadza się z nią, będzie mógł w ciągu 7 dni od otrzymania zaświadczenia lekarskiego wnieść o ponowne przeprowadzenie badania, tym razem przez wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Zgodnie z nowelizacją takie uprawnienie będzie przysługiwało również pracodawcy. W toku prac znajduje się również projekt Rządowego Centrum Legislacji (przyjęty przez Radę Ministrów), który przywraca stan prawny sprzed 1 stycznia 2012 r., bez wprowadzania dodatkowych zmian.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 45 (1086) z dnia 2014-06-05
