Pracownik zawinił, pracodawca zapłaci

Wykonywanie obowiązków służbowych wiąże się niekiedy z popełnieniem błędów czy szkód. Najczęściej stratę z tego tytułu ponosi pracodawca, czasami jednak poszkodowanym jest osoba postronna, niezwiązana z zakładem pracy. Okoliczności, w jakich może dojść do wyrządzenia szkody osobom trzecim, jest wiele. Czasami szkoda jest następstwem wypadku samochodowego z udziałem pracownika prowadzącego samochód służbowy, awarii maszyny czy kolizji na terenie zakładu pracy, której uczestnikiem, przez przypadek, jest obca osoba. Pracownik, który wyrządził szkodę najczęściej jest jej sprawcą z winy nieumyślnej, a tylko wyjątkowo zdarza się sytuacja celowego zaszkodzenia przez niego osobie postronnej. Bez względu jednak na charakter winy, rozkład odpowiedzialności za szkodę powstałą w konsekwencji działania pracownika kształtuje się odmiennie od ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej ukształtowanych w prawie cywilnym.

Na gruncie prawa pracy, w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków służbowych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia tej szkody jest wyłącznie pracodawca (art. 120 K.p.). To nie pracownik - sprawca szkody - jest więc adresatem roszczenia o jej naprawienie, ale "niewinny" pracodawca. Takie specyficzne uregulowanie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez pracownika osobie trzeciej jest następstwem zasady ponoszenia przez pracodawcę ryzyka prowadzonej działalności. W zakres tego ryzyka wchodzi również ponoszenie odpowiedzialności za skutki działań pracownika, podejmowanych przy wykonywaniu jego obowiązków. Konsekwencją tej zasady jest obowiązek naprawienia przez pracodawcę szkody wyrządzonej osobie trzeciej i to w pełnej wysokości. Dopiero po uregulowaniu zobowiązań, jakie powstały w związku z wyrządzeniem szkody przez zatrudnionego, pracodawca może zwrócić się do winnego pracownika z roszczeniem regresowym o zapłatę odszkodowania, które uprzednio wypłacił osobie trzeciej. Nie oznacza to jednak, że odzyska wszystko, co musiał przeznaczyć na "spłacenie" poszkodowanego.

Pracodawca, który skierował wobec pracownika winnego powstania szkody roszczenie regresowe, może być rozczarowany wysokością kwot, jakie może uzyskać z tego tytułu. Nie działa tu bowiem zasada pełnej odpowiedzialności sprawcy za szkodę, ale reguły ogólnej odpowiedzialności materialnej, określone w Kodeksie pracy. W poważnym stopniu ograniczają one wysokość odszkodowania, jakie pracownik winny szkody jest zobowiązany zapłacić pracodawcy. Odpowiedzialność regresowa takiego pracownika nie wykracza poza kwotę jego trzymiesięcznego wynagrodzenia, przysługującego w chwili wyrządzenia szkody (art. 119 K.p.). Taka ograniczona kwota odszkodowania obowiązuje w każdym wypadku wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej (z lekkomyślności lub z niedbalstwa). Jeżeli sprawcą szkody wobec osoby trzeciej było kilku pracowników, wówczas każdy z nich odpowiada za nią wobec pracodawcy odpowiednio do przyczynienia się do niej i stopnia zawinienia. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie tych okoliczności, odpowiadają oni w częściach równych.

Mówiąc o osobie trzeciej, której wyrządzono szkodę z winy pracownika, ma się najczęściej na myśli osobę zupełnie niezwiązaną z danym zakładem pracy. Trzeba jednak podkreślić, że osobą trzecią może być także inny pracownik, który został poszkodowany wskutek zawinionego działania kolegi z pracy (patrz uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1976 r., sygn. akt III CZP 5/76).

Omówione wcześniej zasady ograniczonej odpowiedzialności regresowej pracownika, który wyrządził szkodę osobie trzeciej, nie mają zastosowania w przypadku celowego wyrządzenia szkody. W takiej sytuacji łagodniejsze dla pracownika regulacje dotyczące ogólnej odpowiedzialności materialnej ustępują miejsca ostrzejszym zasadom dotyczącym odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone oraz wynikającym z prawa cywilnego.

Zgodnie z tymi zasadami pracownik, który wyrządził szkodę osobie trzeciej z winy umyślnej (tj. celowo lub z powodu rażącego niedbalstwa), ponosi pełną odpowiedzialność za tę szkodę. Z tego względu jest on zobowiązany do zwrotu pracodawcy pełnego odszkodowania, jakie ten wypłacił poszkodowanemu. W orzecznictwie sądowym z zakresu prawa pracy wyrażony został nawet pogląd, iż umyślne wyrządzenie szkody osobie trzeciej skutkuje wyłączeniem reguły określonej w art. 120 § 1 K.p. i bezpośrednią odpowiedzialnością pracownika wobec poszkodowanego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przywołanej już uchwały z dnia 12 czerwca 1976 r., pracownik odpowiada za umyślne wyrządzenie szkody na zasadach ogólnych. Jeżeli więc pracodawca sam naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej z winy umyślnej swego pracownika, to będzie miał w stosunku do niego, na mocy art. 441 § 3 K.c. w związku z art. 300 K.p., roszczenie zwrotne nieograniczone przepisem art. 120 K.p.

Należy jeszcze nadmienić, że w orzecznictwie sądowym prezentuje się pogląd, zgodnie z którym obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika osobie trzeciej nie obciąża pracodawcy, jeżeli szkoda powstała jedynie "przy okazji", a nie przy wykonywaniu przez pracownika obowiązków służbowych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 68 (1005) z dnia 2013-08-26