UWAGA! Nowe uprawnienia pracowników

Od 1 stycznia 2010 r. pozostający w zatrudnieniu rodzice bądź opiekunowie dziecka mogą skorzystać odpowiednio z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, a ojcowie także z urlopu ojcowskiego. Instytucje te wprowadziła ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 237, poz. 1654), dalej ustawa nowelizująca. Poniżej przedstawiamy zasady na jakich udziela się tych urlopów oraz ich wymiar w latach 2010-2011.

Dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Pracownica ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze:

• do 2 tygodni, jeżeli urodziła 1 dziecko,
  
  

• do 3 tygodni, jeżeli urodziła więcej niż jedno dziecko.

Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać pracownik-ojciec wychowujący dziecko:

• w przypadku gdy pracownica-matka uprzednio wykorzystała po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego i rezygnuje z dalszej opieki nad dzieckiem w ramach urlopu macierzyńskiego na rzecz jego ojca,
  
  

• w razie wykorzystania przez pracownicę pełnego urlopu macierzyńskiego.

Z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może natomiast skorzystać pracownik-opiekun dziecka (zarówno kobieta, jak i mężczyzna), który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem. Pracownik, jeden z opiekunów, o których mowa wyżej, ma prawo do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze:

• do 2 tygodni w razie przyjęcia jednego dziecka, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia,
  
  

• do 3 tygodni w przypadku przyjęcia więcej niż jednego dziecka w wieku jak wyżej,
  
  

• 1 tygodnia, jeżeli dziecko ukończy wskazany wyżej wiek i jego przyjęcie nastąpi do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia.

Wniosek o dodatkowy urlop macierzyński powinien zawierać liczbę tygodni, przez które pracownik zamierza korzystać z uprawnienia, a w przypadku pracownika występującego o ten urlop po wykorzystaniu przez pracownicę pełnego urlopu macierzyńskiego dodatkowo termin zakończenia urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.

Pracodawca jest związany wnioskiem w tej sprawie złożonym w ustawowym terminie. W razie spóźnienia w złożeniu wniosku może odmówić udzielenia dodatkowego urlopu, może też uwzględnić wniosek.
 

Pracownica, korzystająca z 20-tygodniowego urlopu macierzyńskiego, który zakończy się 2 stycznia 2010 r., w dniu 31 grudnia 2009 r. wystąpiła z wnioskiem o udzielenie 2 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

Pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownicy w tej sprawie, ponieważ dokument ten nie został złożony w ustawowym terminie. Jeżeli pracodawca odrzuci wniosek, pracownica nie będzie mogła skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Pracodawca może jednak uwzględnić wniosek pracownicy i udzielić tego urlopu od 3 do 16 stycznia 2010 r.

Dodatkowy urlop macierzyński (i na warunkach urlopu macierzyńskiego) przysługuje od 1 stycznia 2010 r. i jest przyznawany bezpośrednio po zakończeniu "podstawowego" urlopu. Zatem z tego uprawnienia - od 1 stycznia 2010 r. - mogą również skorzystać pracownicy, którzy do 31 grudnia 2009 r. przebywali na urlopie macierzyńskim (lub na urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego).

Pracownik uprawniony do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub na warunkach urlopu macierzyńskiego) może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Wówczas dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Także w tym przypadku niezbędny jest pisemny wniosek pracownika, złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego uprawnienia. Należy w nim wskazać wymiar czasu pracy oraz okres, przez który pracownik zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) z wykonywaniem pracy. Pracodawca nie może odmówić terminowemu wnioskowi pracownika.
 

Pracownica w dniu 23 grudnia 2009 r. złożyła pracodawcy wniosek o łączne korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz obniżonego czasu pracy do 3/4 etatu, na 2-tygodniowy okres przypadający bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, który kończy się 2 stycznia 2010 r.

Pracodawca nie uwzględnił wniosku, mimo że został złożony w terminie, ponieważ maksymalny wymiar czasu pracy, w którym pracownica może łączyć pracę z dodatkowym urlopem macierzyńskim wynosi 1/2 etatu.

Jeżeli pracownik uprawniony do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego), łączący korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u swojego pracodawcy, przedłoży zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA o niezdolności do pracy z powodu choroby lub sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, nabędzie prawo odpowiednio do wynagrodzenia za okres choroby, zasiłku chorobowego lub zasiłku opiekuńczego.

Urlop ojcowski

Pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 1 tygodnia, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez to dziecko 12 miesiąca życia. Przy obliczaniu wieku dziecka stosuje się przepis art. 112 K.c., w myśl którego termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia. Przy udzielaniu urlopu ojcowskiego tydzień odpowiada 7 dniom kalendarzowym.
 

Pracownica do 14 stycznia 2010 r. korzysta z urlopu macierzyńskiego. Na początku stycznia 2010 r. zamierza wystąpić z wnioskiem o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 2 tygodni na okres przypadający bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, tj. od 15 do 28 stycznia 2010 r. W pierwszym tygodniu trwania tego urlopu jednocześnie pracownik-ojciec dziecka zamierza korzystać z tygodniowego urlopu ojcowskiego na to dziecko. Będzie to zgodne z przepisami prawa.

Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest związany wnioskiem pracownika, o ile zostanie złożony terminowo. W przeciwnym wypadku termin rozpoczęcia korzystania z uprawnienia może ulec przesunięciu, pod warunkiem zachowania górnej granicy wieku dziecka.
 

Pracownik w dniu 28 grudnia 2009 r. wystąpił z wnioskiem o udzielenie urlopu ojcowskiego w okresie od 1 do 7 stycznia 2010 r., na dziecko urodzone 31 stycznia 2009 r. Pracodawca odmówił udzielenia urlopu, gdyż nie został zachowany termin do złożenia wniosku. Pracownik może jednak skorzystać z urlopu ojcowskiego w późniejszym terminie, nie dłużej jednak niż do 30 stycznia 2010 r. (w dniu 31 stycznia 2010 r. dziecko ukończy 12 miesięcy).

W latach 2012-2014 dodatkowy urlop macierzyński i dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego będą sukcesywnie zwiększane. Od 1 stycznia 2012 r. zwiększy się też wymiar urlopu ojcowskiego.

Na temat ochrony pracy osób korzystających z ww. urlopów piszemy na str. 66-67.

Świadczenia dla korzystających z dodatkowych urlopów

Za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub na warunkach urlopu macierzyńskiego) pracownik ma prawo do zasiłku macierzyńskiego (art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej). Prawo do tego zasiłku za okres odpowiadający wymiarowi urlopu przysługuje też ubezpieczonym niebędącym pracownikami, np. zleceniobiorcom, a także osobom pobierającym zasiłek macierzyński po ustaniu tytułu ubezpieczenia oraz osobom, które urodziły dziecko w okresie urlopu wychowawczego. Zgodnie bowiem z ww. przepisem, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, a od 1 stycznia 2010 r. także za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński przysługuje również pracownikowi-ojcu dziecka korzystającemu z urlopu ojcowskiego, a także ojcu dziecka podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu z innego tytułu niż pracowniczy (art. 29 ust. 5a ustawy zasiłkowej).

Zwracamy uwagę! Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS, jeżeli pracodawca udzieli urlopu dodatkowego także w przypadku niezachowania przez pracownika siedmiodniowego terminu na złożenie wniosku o taki urlop, pracownikowi za okres udzielonego urlopu przysługuje zasiłek macierzyński.

W razie łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub na warunkach urlopu macierzyńskiego) z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu, wysokość zasiłku macierzyńskiego ulega pomniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, w którym pracownica wykonuje pracę w czasie korzystania z dodatkowego urlopu. Zasada ta dotyczy wyłącznie pracowników (nie ma zastosowania do ubezpieczonych niebędących pracownikami) - por. wyjaśnienie ZUS z dnia 9 grudnia 2009 r. "Zasiłki macierzyńskie od 1 stycznia 2010 r.", dostępne na stronie internetowej www.zus.pl.

Dowodem do wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub na warunkach urlopu macierzyńskiego) jest pisemny wniosek o udzielenie urlopu, a jeżeli zasiłek macierzyński jest wypłacany przez ZUS, dodatkowo zaświadczenie pracodawcy o udzieleniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub na warunkach urlopu macierzyńskiego).

Natomiast osoby pobierające zasiłek macierzyński:

• niebędące pracownikami (podlegające ubezpieczeniu chorobowemu z innego tytułu),
  
  

• po ustaniu zatrudnienia,
  
  

• z tytułu urodzenia dziecka w okresie urlopu wychowawczego,

w celu uzyskania zasiłku macierzyńskiego za przedłużony okres przedkładają pisemny wniosek złożony w tej sprawie do płatnika zasiłku (odpowiednio do ZUS lub pracodawcy). We wniosku wskazują okres korzystania z zasiłku macierzyńskiego (w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności).
 

W razie niedotrzymania tego terminu, ZUS odmówi wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez wydłużony okres. Jeśli o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu występuje ojciec dziecka, w razie wykorzystania przez matkę pełnego wymiaru zasiłku macierzyńskiego, to we wniosku o wypłatę zasiłku ojciec wskazuje datę zakończenia wypłaty zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej matce dziecka.

Do wypłaty zasiłku macierzyńskiego w okresie urlopu ojcowskiego wymagane są:

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka oraz
  
  

• oświadczenie, że zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego nie został wcześniej pobrany

a w razie wypłaty zasiłku przez ZUS, dodatkowo:

• zaświadczenie pracodawcy o udzielonym urlopie ojcowskim (dla pracownika),
  
  

• oświadczenie o przerwaniu działalności pozarolniczej (dla prowadzącego działalność pozarolniczą),
  
  

• zaświadczenie o przerwaniu działalności zarobkowej (dla pozostałych ubezpieczonych).

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego

Osoby pobierające zasiłek macierzyński (lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Płatnik zasiłku obowiązany jest zgłosić te osoby do przedmiotowych ubezpieczeń poprzez wykazanie w raporcie ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 X X. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób pobierających zasiłek macierzyński stanowi kwota tego zasiłku (pełna kwota zasiłku przed potrąceniem zaliczki na podatek). Składki na przedmiotowe ubezpieczenia powinny być wykazywane w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA w bloku np. III.B., IV.B. ... w polach 11 (kwota składki na ubezpieczenie emerytalne finansowana przez płatnika) i 12 (kwota składki na ubezpieczenia rentowe finansowana przez płatnika). Następnie składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe powinny być wykazywane w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA w bloku IV w polach 10, 11 oraz 12 (składki finansowane przez budżet państwa).

Osoby pobierające zasiłek macierzyński w tym okresie mają prawo do świadczeń zdrowotnych (w okresie pobierania tego zasiłku nie wygasa prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego - art. 67 ust. 6 ustawy zdrowotnej).

Pracownik, który łączy dodatkowy urlop macierzyński lub dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu na zasadach określonych w art. 182¹ K.p., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, z obu tytułów (art. 9 ust. 6b ustawy o sus).

Ubezpieczenia i Prawo Pracy Nr 1 z dnia 2010-01-01

GOFIN podpowiada