Zawody regulowane. Pomoc dla obywateli Ukrainy

Pomagajmy Ukrainie - Ty też możesz pomóc!

Zdaniem analityków FOR, krótkoterminowo należy wdrożyć rozwiązania umożliwiające łatwy dostęp obywateli Ukrainy do większości zawodów regulowanych, w miarę możliwości unikając dotychczasowych problematycznych wymogów w zakresie nostryfikacji dyplomów. Długoterminowo z kolei konieczne jest przeprowadzenie kompleksowej deregulacji zawodów, połączonej z ułatwieniem dostępu do zawodów regulowanych dla cudzoziemców spoza krajów UE, EOG i Szwajcarii, które poskutkuje płynną w praktyce i otwartą procedurą.

Projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa zawierać miał normy zmieniające system prawa w celu ułatwienia niesienia pomocy obywatelom Ukrainy oraz funkcjonowania migrantów z terenów objętych rosyjską agresją w Polsce. Okazało się, że zawiera również min. normy gwarantujące bezkarność urzędnikom popełniającym przestępstwa w związku z pełnioną funkcją.

W zakresie zawodów regulowanych specustawa przewiduje w ograniczonym zakresie ułatwienia w uzyskaniu zezwoleń na wykonywanie zawodów psychologa, lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki oraz położnej. Zgodnie z danymi podawanymi przez Straż Graniczną, w momencie pisania komunikatu liczba uchodźców, którzy przybyli do Polski w związku z wojną w Ukrainie to już ponad milion osób .

Liczba ta z całą pewnością będzie ulegać zwiększeniu, z całą pewnością również wśród tych osób znajduje się spora liczba pracowników wykwalifikowanych, którzy mają dostateczne kwalifikacje do wykonywania zawodów regulowanych. Dostęp do nich jest jednak dla osób spoza Unii Europejskiej, krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii mocno utrudniony.

Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej w chwili obecnej w Polsce istnieją aż 352 zawody regulowane. Żeby wymienić tylko niektóre z bardzo długiej listy, są to np. dyżurny ruchu, felczer, higienistka szkolna, inżynier pożarnictwa, marynarz jachtowy, nurek I i II klasy, reumatolog czy ustawiacz. Uznanie kwalifikacji zawodowych dot. jednego z zawodów następuje na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1646) implementującej unijną dyrektywę 2005/36/WE oraz ustaw szczególnych odnoszących się do poszczególnych zawodów.

Wymogi te jednak często zdecydowanie różnią się w przypadku obywateli państw członkowskich UE, EOG i Szwajcarii od wymogów stawianych przed obywatelami państw trzecich (w tym Ukrainy). Część ustaw w ogóle nie zawiera norm o dopuszczeniu cudzoziemców spoza UE, EOG i Szwajcarii (np. ustawa o zawodzie felczera, ustawa o kierujących pojazdami w zakresie dot. instruktorów jazdy) i w znaczącej części przypadków wymóg uznania dyplomów w praktyce okazywał się niemal niemożliwy do pokonania .

Istniejące rozwiązania w raporcie z lipca 2021 roku Najwyższa Izba Kontroli oceniła jako niewystarczające, również w kontekście hamowania negatywnych trendów na rynku pracy.

W listopadzie 2020 r. weszła w życie kolejna z ustaw poświęconych zwalczaniu pandemii COVID-196 , zawierająca uzupełnienie ustaw o zawodach lekarza i lekarza dentysty i zezwalająca na udzielenie zgody na wykonywanie zawodu lekarskiego osobom, które kwalifikacje uzyskały poza terytorium Unii Europejskiej na określony czas i w określonym miejscu. Wśród przesłanek uzyskania decyzji pozytywnej znajdowały się: złożenie oświadczenia o znajomości języka polskiego, zaświadczenie od placówki wykonującej działalność leczniczą o zakresie i czasie zatrudnienia, pełna zdolność do czynności prawnych, nienaganna postawa etyczna, prawo pobytu na terytorium RP, co najmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe jako lekarz specjalista w danej dziedzinie, zalegalizowany przez konsula RP dyplom oraz odbycie szkolenia o zakresie analogicznym do polskiego7 . Miesiąc później analogiczny tryb wprowadzono w przypadku zawodów pielęgniarki i położnej .

Od 1 stycznia 2021 r. z kolei możliwe jest uzyskanie warunkowej zgody na wykonywanie zawodu lekarza lub lekarza dentysty, jeśli trwa stan epidemii lub stan zagrożenia epidemicznego (w trybie warunkowym nie jest wymagane np. legalizowanie dyplomów przez konsula RP)9 . Ułatwienie dostępu do zawodów medycznych okazało się sukcesem. Jak donosi portal Prawo.pl, do chwili obecnej do Ministra Zdrowia wpłynęło ponad 1300 wniosków o dopuszczenie do wykonywania zawodu w uproszczonym trybie od lekarzy i ponad 400 od pielęgniarek. Decyzji wydano już ponad 80010 .

 W porównaniu do roku 2019 oznacza to zwiększenie się liczby cudzoziemców wykonujących zawód lekarza i lekarza dentysty o ponad jedną trzecią.

Projektodawca zdaje się dostrzegać ten sukces, projekt specustawy dot. pomocy Ukrainie przewiduje bowiem dalszą liberalizację w zakresie zawodów medycznych. Projekt przewiduje prawo do zatrudnienia jako psycholog w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej za zgodą wojewody oraz starosty/marszałka województwa (art. 24 ust. 10), u organizatora rodzinnej pieczy zastępczej (art. 24 ust. 15) oraz w instytucjach wsparcia dziennego (art. 24 ust 13). Warunkowe prawo do wykonywania zawodu lekarza lub lekarza dentysty w podmiocie leczniczym rozszerzono o obywateli Ukrainy niezależnie od występowania stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego (art. 55 ust. 1-4). Wprowadzono również możliwość udzielenia zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki lub położnej na czas 18 miesięcy na warunkach z art. 35a ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (zob. wyżej) (art. 54 ust. 1-4) .

Niezrozumiałe jest również, dlaczego projektodawca ograniczył się do zawodów powiązanych z szeroko rozumianą ochroną zdrowia. Wśród zawodów regulowanych znajdują się również np. zawody nauczyciela, kucharza okrętowego, maszynisty, nurka, obsługującego dźwigi, czy strażaka (wyliczenie przykładowe).

Wydaje się zadaniem bardzo trudnym znalezienie przekonujących argumentów za uniemożliwieniem szybkiej ścieżki dostępu do tych zawodów dla obywateli Ukrainy, zwłaszcza wobec powtarzających się obaw o brak rąk do pracy i niedostateczną liczbę pracowników w obszarze usług publicznych. Rekomendacje Krótkoterminowo zadaniem ustawodawcy powinno być otworzenie znaczącej liczby zawodów regulowanych dla obywateli Ukrainy.

W obecnej sytuacji wydaje się, iż otwarciu powinny ulec wszelkie zawody regulowane niezwiązane bezpośrednio z bezpieczeństwem państwa, obrotem materiałami niebezpiecznymi, ryzykiem katastrof, bezpieczeństwem obrotu gospodarczego lub innym ważnym interesem publicznym. Ścieżka dostępu do zawodów regulowanych powinna uwzględniać dotychczasowe trudności i stronić od wymagań trudnych w przezwyciężeniu (tam, gdzie to możliwe, należałoby zrezygnować z konieczności przedstawiania dyplomu na rzecz innych sposobów potwierdzenia kwalifikacji oraz rozbudować możliwości warunkowego dostępu wzorowane np. na rozwiązaniach obowiązujących od stycznia 2021).

Długoterminowo zaś konieczne jest opracowanie spójnych i względnie otwartych procedur uzyskiwania dostępu do zawodów regulowanych dla wszystkich cudzoziemców spoza Unii Europejskiej, EOG i Szwajcarii. Proces ten powinien iść w parze z ogólną deregulacją zawodów, która nie tylko rozwiązałaby problem uznawania kwalifikacji, ale przede wszystkim odciążyła i odbiurokratyzowała wiele branż. Za podobnym rozwiązaniem przemawiają nie tylko racje humanitarne, ale również wzgląd na rozwój polskiej gospodarki.

Piotr Oliński Młodszy analityk FOR

Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze