Być albo nie być w PPK?

Część pracowników w Polsce po raz pierwszy już stawiła czoła temu filozoficznie brzmiącemu pytaniu. Na innych czeka to wyzwanie w niedługiej przyszłości. A ponieważ niepodjęcie żadnego działania będzie miało skutki prawne, to warto poznać PPK bliżej i przygotować się na ten pierwszy raz z dylematem: być albo nie być w PPK?

Jakby tego było mało, co 4 lata będzie mieć miejsce tzw. automatyczny zapis, tj. każdy pracownik uprawniony, który zrezygnował z oszczędzania, będzie ponownie zapisany i postawiony ponownie przed kluczowym pytaniem. Zatem wyzwanie zdaje się być nawracające. W poniższym tekście staram się przybliżyć najważniejsze założenia PPK i proponuję zestaw pytań, które ułatwią odpowiedź na tytułowe zagadnienie.

PPK to powszechny system oszczędzania przy współudziale trzech stron: Pracownika - Pracodawcy - Państwa, wzorowany na Employee Workplace Pensions funkcjonujących w Wielkiej Brytanii.

Ważne: PPK to nie jest system emerytalny, a system oszczędzania na czas emerytury. Różnica semantyczna jest niewielka, ale formalna - ogromna. Oznacza to, że wypłaty z PPK będą ograniczone do zgromadzonych środków (wypłacanych maksymalnie przez 10 lat), a nie dożywotnio - jak to ma miejsce w systemach emerytalnych.

Do utworzenia PPK zobowiązani są pracodawcy:

- zatrudniający co najmniej 250 osób - od 01 lipca 2019,

- zatrudniający co najmniej 50 osób - od 01 stycznia 2020,

- zatrudniający co najmniej 20 osób - od 01 lipca 2020,

- pozostałe podmioty i jednostki sektora publicznego ("budżetówka") - od 01 stycznia 2021.

Wyjątek: Z utworzenia PPK zwolnione są te firmy, które dla swoich pracowników prowadzą PPE (Pracownicze Programy Emerytalne). Jest to bardzo podobny produkt, oferowany jako benefit. Główna różnica polega na tym, że tylko pracodawca wpłaca składkę na konto pracownika. Pracownik również może wpłacać - ale nie musi. Jeśli więc Twoja firma oferuje PPE i wpłaca pracownikom min. 3,5 proc. składki i program obejmuje min. 25 proc. pracowników Twojej firmy - to Twój pracodawca jest zwolniony z obowiązku tworzenia PPK!

Przede wszystkim zobowiązuje pracodawców do ich utworzenia. Jednak decyzję o swojej partycypacji podejmują osoby, które podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowemu - tj. wszyscy pracownicy zatrudnieni w oparciu umowy o pracę, ale również zleceniobiorcy podlegający powyższym ubezpieczeniom. Dodatkowo występuje warunek wieku:

- wszyscy w wieku 18 - 55 lat będą zapisani automatycznie, więc nie muszą nic robić, jeśli chcą oszczędzać,

- wszyscy w wieku 55 - 70 lat nie będą zapisani automatycznie, więc muszą złożyć wniosek, jeśli chcą oszczędzać.

Dla uproszczenia wszystkich oszczędzających nazywam "pracownikami".

Wysokość składki (pracownika i pracodawcy) zależna jest od wynagrodzenia pracownika, dopłata państwa - jest stałą kwotą. Zgodnie z ustawą o PPK, podstawą obliczania składek płaconych przez pracownika i pracodawcę jest miesięczne wynagrodzenie brutto (w tym płaca zasadnicza, premia, nagroda...).

Wysokość składek jest następująca:

- pracownik - wpłaca co miesiąc 2 proc. swojego wynagrodzenia,

- pracodawca - wpłaca co miesiąc 1,5 proc. wynagrodzenia danego pracownika,

- państwo - wpłaca kwotę powitalną 250 zł oraz 240 zł rocznej składki na jednego oszczędzającego.

Oczywiście ustawodawca zezwala na podwyższenie wpłat. Zarówno pracownik, jak i pracodawca - niezależnie od siebie - mogą zdecydować się na wpłacanie dodatkowych 2 proc. na konto PPK.

Wiele osób kojarzy PPK z OFE. Jednak to nie są tożsame produkty. Reforma emerytalna powołująca do życia OFE zakładała, że część składek, które nominalnie trafiały do ZUS, miały być przekazywane do OFE. Stały się więc częścią istniejącego systemu, który jednocześnie miał na celu liberalizację wypłat (tj. każdy dostanie tyle, ile odłożył) oraz pomnażanie składek na rynku kapitałowym nieobciążającym budżetu państwa. PPK nie można nazwać reformą emerytalną, ponieważ nie jest bezpośrednią częścią systemu emerytalnego, a nowym produktem niezależnym od wpłat do ZUS.

Ponadto podczas konsultacji społecznych do ustawy o PPK został dopisany poniższy zapis:

Art. 3. Ustęp 2: "Środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK, z zastrzeżeniem art. 105."

Dla jasności: artykuł 105 dotyczy wypłaty środków przed 60 rokiem życia, co wiąże się z częściową utratą korzyści.

Środki zgromadzone w PPK są dziedziczne - przechodzą na PPK, PPE lub IKE osoby uprawnionej, a jeśli ta nie została wskazana, to podlegają normalnym zasadom prawa spadkowego. Bez względu na to, czy chodzi o osobę upoważnioną, spadkobiercę czy samego oszczędzającego - zawsze można wypłacić środki przed osiągnięciem 60 roku życia.

Są dwie możliwości:

- nie tracąc korzyści: w przypadku poważnej choroby (lista wymieniona w ustawie) lub w przypadku zakupu pierwszego mieszkania jako wkład własny (niezbędny zwrot środków w ciągu 15 lat na swoje PPK),

- tracąc korzyści: zawsze, w dowolnym momencie można dokonać wypłaty środków, jednak wiąże się to z:

- utratą dopłat od państwa,

- 30 proc. składek wpłacanych przez pracodawcę zostanie przelanych do ZUS,

- potrąceniem podatku od zysków kapitałowych.

Każdy pracodawca w porozumieniu ze związkami zawodowymi (jeśli ich nie ma, to z radą pracowniczą) dokonuje wyboru instytucji finansowej, która będzie prowadzić PPK dla pracowników tej firmy oraz nimi zarządzać. Takich instytucji jest około 20, a jednym z liderów w prywatnym oszczędzaniu na emeryturę jest Esaliens. Wyboru dokonuje się spośród instytucji finansowych uprawnionych do oferowania PPK przez KNF. W następstwie takiego wyboru pracodawca zawiera umowy z instytucją, która zakłada i prowadzi indywidualne konta PPK dla osób zatrudnionych u tego pracodawcy.

Osoby, które przystąpią do PPK zostaną automatycznie przypisane do funduszu inwestycyjnego adekwatnego dla wieku osoby oszczędzającej (tzw. fundusze zdefiniowanej daty). Ustawa o PPK definiuje ramy polityk inwestycyjnych funduszy i - w krótkich słowach - sprowadzają się one do tego, że im bliżej 60 roku życia oszczędzającego, tym bardziej bezpieczna polityka inwestycyjna jest obierana. Niemniej, każdy oszczędzający może co najmniej 2 razy w roku zmienić fundusz, w którym chce oszczędzać.

Poniższa tabela, za portalem analizy.pl, pokazuje ustawowe wymogi inwestycyjne funduszy zdefiniowanej daty (wniosek: gromadzone środki "pracują" na rynku kapitałowym i podlegają ryzyku inwestycyjnemu).

Jak wspomniałem, podczas oszczędzania można wypłacić pieniądze z utratą korzyści lub bez. Jednak celem oszczędzania jest dysponowanie środkami po skończeniu 60 roku życia. A wtedy znów mamy opcje podzielone na 2 rodzaje:

• bez utraty korzyści - tj. bez opodatkowania - na wniosek oszczędzającego wypłacane jest na jego konto 25 proc. zgromadzonych środków, a pozostałe pieniądze będą wypłacane w 120 ratach (miesięcznie przez 10 lat). Przez okres 10 lat pieniądze nadal pracują na koncie PPK.

Z opcji bez opodatkowania można skorzystać również wtedy, gdy oszczędzający nie wypłaci ani złotówki z konta PPK i wszystkie zgromadzone środki wypłacał będzie w 120 ratach;

• z utratą korzyści - tj. z opodatkowaniem - każda inna forma wypłaty, np. w dniu 60 urodzin oszczędzający składa wniosek o wypłatę 100 proc. środków na własne konto bankowe. W takiej sytuacji należy liczyć się z opodatkowaniem.

Odpowiedzieć trzeba indywidualnie. Proponuję poniższy zestaw pytań pomocniczych:

- Czy uważasz, że emerytura z ZUS zaspokoi wszystkie Twoje przyszłe potrzeby? - dla ułatwienia odpowiedzi na to pytanie zachęcam sprawdzenia swojego stanu konta w ZUS oraz użycie kalkulatora przyszłej emerytury: https://www.zus.pl/pue.

- Czy oszczędzasz już za pomocą IKE lub IKZE? - jeśli tak, to wiesz już jak wygląda oszczędzanie w III filarze. Główne pytanie brzmi: czy chcesz zdywersyfikować swoje oszczędności emerytalne? Niemniej, poniższe pytania również mogą być Ci pomocne.

- Czy ufasz swojemu Państwu w kontekście oszczędności emerytalnych? Pamiętając o:

zapisie ustawy o prywatnym charakterze oszczędności,

- dowolności czasu przystąpienia i rezygnacji - po rezygnacji możesz swoje środki zostawić, aby pracowały do 60 roku życia lub możesz je od ręki wypłacić, po opłaceniu podatku i utracie korzyści,

- ustawowej polityce inwestycyjnej funduszy, która automatycznie będzie bardziej bezpieczna im bliżej do 60 roku życia, chyba że samodzielnie wybierzesz inny fundusz,

- pieniądze inwestowane w PPK nie będą bezpośrednio przeznaczone na realizację bieżącej polityki, a przynajmniej nie w 100 proc..

Instytucja finansowa będzie inwestować - Twoje pieniądze na giełdach w ramach wymogów ustawy i swojej wiedzy. Jedynie część pieniędzy (ta "bezpieczna") inwestowana będzie w instrumenty o charakterze dłużnym m.in. w obligacjach skarbowych.Firmy zarządzające mają opracowane plany dotyczące tego jak i w co inwestować pieniądze pracowników.

- Czy możesz pozwolić sobie na oszczędzanie 2 proc. swojego wynagrodzenia? - jeśli Twoje wynagrodzenie wynosi do 120 proc. płacy minimalnej możesz ją obniżyć do 0,5 proc., bez obniżania wpłaty pracodawcy. Pamiętaj, że oprócz opłacenia swojej składki (pomniejszenia płacy netto), zostanie Ci potrącony podatek od składki wpłaconej przez pracodawcę.

- Czy potrafisz samodzielnie inwestować i wypracować wyższy zwrot z inwestycji niż PPK? - gdy składka pracownika wynosi 2,0 proc., a pracodawca wpłaca 1,5 proc., wtedy zwrot z inwestycji wynosi 75 proc.. Jak to możliwe? Wyobraź sobie, że 100 zł to Twoja składka (tj. 2 proc. Twojego wynagrodzenia).

To kwota, którą inwestujesz. Od razu otrzymujesz 1,5 proc. swojego wynagrodzenia od pracodawcy - w tym przypadku to 75 zł. A zatem, zanim otrzymasz pieniądze od Państwa oraz zanim pieniądze zaczną "pracować", już masz zysk w wysokości 75 proc., tzn. 75 proc. zwrotu z inwestycji.

Jeśli to brzmi zbyt kolorowo - ok - oszczędzający opłaca podatek od składki pracodawcy, więc de facto wpłaca 100 zł + podatek od 75 zł, zatem inwestycja jest większa. Nie zmienia to faktu, że z samego "zarobienia" pieniędzy od pracodawcy zwrot z inwestycji będzie wynosił min. 70%. Skorzystaj z kalkulatora na www.mojeppk.pl - i przelicz swoją sytuację.

Tomasz Podwysocki