Nowe monety kolekcjonerskie NBP: "Skarby Stanisława Augusta" - Zygmunt III Waza

Wyjątkowa seria złotych i srebrnych monet kolekcjonerskich o nominałach 500 zł i 50 zł - "Skarby Stanisława Augusta" - odwzorowuje słynną osiemnastowieczną serię medalierską z wizerunkami królów Polski wykonaną na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Królewskie medale powstawały w mennicy warszawskiej w latach 1791-1797/1798. Ich twórcami byli dwaj wybitni medalierzy Jan Filip Holzhaeusser i Jan Jakub Reichel. Medale były wzorowane na portretach namalowanych w latach 1768-1771 przez Marcella Bacciarellego do Pokoju Marmurowego w Zamku Królewskim w Warszawie. Monety emitowane przez Narodowy Bank Polski są wiernymi replikami medali, zachowują średnicę i wysokość reliefu oryginałów. Dotyczy to portretów królewskich prezentowanych na rewersach monet.

Odwrotne strony medali z życiorysami królów, umieszczone na awersach monet, zostały pomniejszone, ponieważ towarzyszy im otok z nazwą państwa, godłem Rzeczypospolitej, nominałem oraz rokiem emisji. Życiorysy monarchów, jak również napisy na awersach medali towarzyszące portretom władców, zredagowane są po łacinie. Ostatecznej redakcji tych tekstów dokonał zapewne sam król Stanisław August. Imiona monarchów w języku polskim umieszczone zostały na boku monet; tamże znajduje się nazwa serii "Skarby Stanisława Augusta".

Poczet królów polskich wykonany na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego składał się z wizerunków 23 monarchów. Był tu o jeden portret królewski więcej niż na obrazach Bacciarellego, którego cykl obejmuje 22 obrazy. Dodatkowy portret Stanisława Leszczyńskiego, umieszczony na medalu, powstał najprawdopodobniej na podstawie obrazu Jana Bogumiła Plerscha. Obie serie, malarska i medalierska, zaczynają się od Bolesława Chrobrego, a kończą wizerunkiem Augusta III Sasa. W Pokoju Marmurowym od XVIII wieku naczelne miejsce zajmuje jednak kilkakrotnie większy od pozostałych królewskich portretów wizerunek Stanisława Augusta w pełnej postaci, w stroju koronacyjnym. Zapewne więc i serię medalierską zamykać miał medal z wizerunkiem aktualnie panującego monarchy. Abdykacja, emigracja i rychła śmierć króla w początku 1798 r. uniemożliwiły realizację tego zamierzenia.

Seria monet "Skarby Stanisława Augusta" obejmuje 24 wizerunki monarchów - 23 z oryginalnej serii królewskiej oraz portret Stanisława Augusta, odtworzony według medali z epoki. Tak jak w XVIII wieku medale, monety będą bite w złocie i w srebrze.

Tomasz Bylicki, starszy kustosz
Muzeum Historyczne m. st. Warszawy

Szesnasta moneta serii przedstawia Zygmunta III z dynastii Wazów, syna króla Szwecji Jana III i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego. Walczył o polski tron z arcyksięciem Maksymilianem Habsburgiem. Obrany na polskiego króla i koronowany w 1587 r., po śmierci ojca w 1592 r. objął również tron szwedzki. W 1599 r. szwedzki sejm ogłosił jego detronizację. Zygmunt III toczył liczne wojny i rozszerzył terytorium Polski do największych w dziejach rozmiarów. Był to także okres wielkiej prosperity gospodarczej Rzeczypospolitej, choć sam król nie zyskał pochwały ani u współczesnych, ani u potomnych.

Na rewersie monety widnieje przeniesione z medalu popiersie króla (według obrazu pędzla Marcella Bacciarellego) profilem w prawo, z wąsami i bródką, w wysokim kapeluszu ze szkofią, w dużym koronkowym kołnierzu, w kaftanie z guzkami i płaszczu z haftem oraz z Orderem Złotego Runa na łańcuchu.

Na awersie monety umieszczono nieznacznie skrócony tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): Jana króla szwedzkiego syn, Zygmunta I z matki Katarzyny wnuk, obrany Roku Pańskiego 1587 dnia 19 sierpnia, pojmawszy w niewolę Maksymiliana Austriaka, współzawodnika do tronu, koronowany 27 grudnia, królestwo szwedzkie utracił dla stałości w wierze katolickiej. Za jego panowania sąsiedni Polsce nieprzyjaciele po wielekroć zgromieni, Smoleńsk przez niego samego wzięty, z Turkami chwalebny pokój zawarty, wojny domowe przytłumione. Umarł w Warszawie na Zamku, który odnowił, roku pańskiego 1632, mając lat 66, w 45. roku panowania, dnia 30 kwietnia.

Zygmunt Waza urodził się w 1566 r. w Szwecji, na zamku w Gripsholm, gdzie do 1567 r. więziono jego rodziców. Królewicz wychowywany przez jezuitów stał się gorliwym katolikiem, niechętnym innowiercom. Jego oponentem był m.in. Jan Zamoyski, wielki humanista epoki. Roszczenie Zygmunta do korony szwedzkiej po jej utracie w 1599 r. było przyczyną długoletnich wojen. Równie niepopularna w Rzeczypospolitej polityka prohabsburska prowadziła do konfliktów z Turcją, a zbrojna interwencja w Moskwie (tzw. dymitriady i krótkotrwałe osadzenie na tronie carów syna Władysława) skończyła się niepowodzeniem. Zygmunt był dwukrotnie żonaty - z Anną i Konstancją Habsburżankami, doczekał się sześciorga dzieci, wśród nich późniejszych królów Polski Władysława i Jana Kazimierza. Przeniósł swą rezydencję do Warszawy oraz zapisał się jako wybitny mecenas i protektor sztuki czasu manieryzmu i wczesnego baroku. Zmarł w Warszawie w 1632 r. i został pochowany na Wawelu.

Marta Męclewska

Moneta złota 500 zł "Skarby Stanisława Augusta" - Zygmunt III Waza

Nominał: 500 zł
Metal: Au 999,9/1000
Stempel: zwykły
Średnica: 45 mm
Masa: 62,2 g
Napis na obrzeżu: SKARBY STANISŁAWA AUGUSTA * ZYGMUNT III WAZA *
Nakład: do 600 szt.
Projektant rewersu - Anna Wątróbska-Wdowiarska
Projektant awersu oraz napisów na rewersie - Robert Kotowicz
Na zlecenie NBP monetę wyprodukowała Mennica Polska S.A.
Emisja: 23 stycznia 2020 r

Moneta srebrna 50 zł "Skarby Stanisława Augusta" - Zygmunt III Waza

Nominał: 50 zł
Metal: Ag 999/1000
Stempel: zwykły
Średnica: 45 mm
Masa: 62,2 g
Napis na obrzeżu: SKARBY STANISŁAWA AUGUSTA * ZYGMUNT III WAZA *
Nakład: do 5000 szt.
Projektant rewersu - Anna Wątróbska-Wdowiarska
Projektant awersu oraz napisów na rewersie - Robert Kotowicz
Na zlecenie NBP monetę wyprodukowała Mennica Polska S.A.
Emisja: 23 stycznia 2020 r.

Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze