Nowe monety kolekcjonerskie: Skarby Stanisława Augusta - Aleksander Jagiellończyk (1501-1506)

Wyjątkowa seria złotych i srebrnych monet kolekcjonerskich o nominałach 500 zł i 50 zł - "Skarby Stanisława Augusta" - odwzorowuje słynną osiemnastowieczną serię medalierską z wizerunkami królów Polski wykonaną na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Królewskie medale powstawały w mennicy warszawskiej w latach 1791-1797/1798. Ich twórcami byli dwaj wybitni medalierzy Jan Filip Holzhaeusser i Jan Jakub Reichel. Medale były wzorowane na portretach namalowanych w latach 1768-1771 przez Marcella Bacciarellego do Pokoju Marmurowego w Zamku Królewskim w Warszawie. Monety emitowane przez Narodowy Bank Polski są wiernymi replikami medali, zachowują średnicę i wysokość reliefu oryginałów. Dotyczy to portretów królewskich prezentowanych na rewersach monet. Odwrotne strony medali z życiorysami królów, umieszczone na awersach monet, zostały pomniejszone, ponieważ towarzyszy im otok z nazwą państwa, godłem Rzeczypospolitej, nominałem oraz rokiem emisji. Życiorysy monarchów, jak również napisy na awersach medali towarzyszące portretom władców, zredagowane są po łacinie. Ostatecznej redakcji tych tekstów dokonał zapewne sam król Stanisław August. Imiona monarchów w języku polskim umieszczone zostały na boku monet; tamże znajduje się nazwa serii "Skarby Stanisława Augusta".

Poczet królów polskich wykonany na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego składał się z wizerunków 23 monarchów. Był tu o jeden portret królewski więcej niż na obrazach Bacciarellego, którego cykl obejmuje 22 obrazy. Dodatkowy portret Stanisława Leszczyńskiego, umieszczony na medalu, powstał najprawdopodobniej na podstawie obrazu Jana Bogumiła Plerscha. Obie serie, malarska i medalierska, zaczynają się od Bolesława Chrobrego, a kończą wizerunkiem Augusta III Sasa. W Pokoju Marmurowym od XVIII wieku naczelne miejsce zajmuje jednak kilkakrotnie większy od pozostałych królewskich portretów wizerunek Stanisława Augusta w pełnej postaci, w stroju koronacyjnym. Zapewne więc i serię medalierską zamykać miał medal z wizerunkiem aktualnie panującego monarchy. Abdykacja, emigracja i rychła śmierć króla w początku 1798 r. uniemożliwiły realizację tego zamierzenia.

Seria monet "Skarby Stanisława Augusta" obejmuje 24 wizerunki monarchów - 23 z oryginalnej serii królewskiej oraz portret Stanisława Augusta, odtworzony według medali z epoki. Tak jak w XVIII wieku medale, monety będą bite w złocie i w srebrze.

Tomasz Bylicki

starszy kustosz

Muzeum Historyczne m. st. Warszawy

Jedenasta moneta serii przedstawia Aleksandra, czwartego syna Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wielkiego księcia litewskiego od roku 1492, króla Polski od 1501. Koronacja Aleksandra przywróciła unię personalną polsko-litewską. Królowi temu zarzucano nieskuteczną politykę zagraniczną, uleganie możnowładcom i złą gospodarkę królewskimi dobrami i skarbem.

Na rewersie monety oglądamy przeniesione z medalu popiersie króla w lewym profilu (według obrazu Marcella Bacciarellego). Na głowie król nosi beret ze strusim piórem, odziany jest w futrzaną szubę, a pod nią ma kaftan, na którym wisi łańcuch z zawieszeniem.

Na awersie monety czytamy, nieznacznie skrócony, tekst z rewersu medalu (w tłumaczeniu): Czwarty z synów Kazimierza, pod jego patronatem kanclerz Łaski zebrał prawa i ogłosił drukiem. Umarł w Wilnie Roku Pańskiego 1506, mając lat 45, panowawszy lat 5, dnia 19 sierpnia. Aleksander, urodzony w 1461 r., z woli ojca został wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1492 r.; królem Polski obrano wówczas jego starszego brata Jana Olbrachta, przez co na 9 lat zerwano unię personalną polsko-litewską. Po wstąpieniu Aleksandra na tron polski w 1501 r., aktem podpisanym w Mielniku, unia została przywrócona. Jako wielki książę litewski, a potem król polski, Aleksander bez powodzenia toczył wojny o wschodnie obszary Litwy, ostatecznie utracone w 1503 r. na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W 1495 r. poślubił Helenę, córkę księcia moskiewskiego Iwana III. Większość czasu Aleksander spędzał na Litwie, rządy w Polsce powierzając senatorom i bratu, kardynałowi Fryderykowi. Opozycja szlachecka zmusiła króla do ograniczenia praw możnowładztwa i doprowadziła do uchwalenia na sejmie radomskim 1505 r. konstytucji nihil novi

("nic nowego", czyli "nic o nas bez nas"), dającej przewagę szlacheckiej Izbie Poselskiej nad Senatem i królem. W owym czasie kanclerz Jan Łaski opracował zbiór praw, statutów i przywilejów, zwany Statutem Łaskiego, zatwierdzony na tymże sejmie. Aleksander zmarł bezpotomnie w Wilnie w 1506 r.; pochowano go w katedrze wileńskiej.

Marta Męclewska