Można skarżyć niezgodne z prawem prawomocne orzeczenie

Ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r., o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. nr 13, poz. 98 - zobacz skan) zostały wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego nowe instytucje. Z jednej strony, pojawiła się skarga kasacyjna jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, z drugiej znów - skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skarga ta uregulowana w art. 4241 k.p.c. jest istotnym novum w polskiej procedurze cywilnej i między innymi z tej przyczyny zasługuje na omówienie.

Odpowiedzialność władzy publicznej

Jako nowa instytucja procesowa, skarga ma służyć uregulowaniu sytuacji prawnej związanej z odpowiedzialnością władzy publicznej za działania swoich organów. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma się stać ponadto dodatkowym mechanizmem składającym się na system kontroli legalności orzeczeń, a tym samym wywierać bezpośredni wpływ na postępowanie o odszkodowanie z art. 4171 par. 2 kodeksu cywilnego.

Skarga o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem jest bardzo ważnym i istotnym środkiem prawnym, jaki został wprowadzony do procedury cywilnej.


W postępowaniu o odszkodowanie z art. 4171 par. 2 k.c. sąd nie ocenia, czy orzeczenie jest niezgodne z prawem, co więcej, nie może w tym postępowaniu samodzielnie dokonywać w tym zakresie żadnych ustaleń. Temu celowi służy właśnie skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uregulowana w art. 4241 k.c.

Kiedy można wnieść skargę

Postępowanie wywołane wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest właściwym postępowaniem w rozumieniu art. 4171 par. 2 k.c. Zakres dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest zdeterminowany określonymi przesłankami. I tak skarga służy dopiero wówczas, gdy zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. A zatem skarga z art. 4241 k.p.c. może być wniesiona dopiero, gdy strona nie wniosła skargi kasacyjnej lub skargi o wznowienie postępowania, a więc nie było możliwości w ogóle do wniesienia tych środków. Nie wniosła - nie oznacza, iż uchybiła terminowi, lub na skutek własnego niedbalstwa nie dopełniła należytych warunków związanych z tymi środkami zaskarżenia.

W sytuacji gdy strona z własnej winy nie skorzystała bądź to ze skargi kasacyjnej, bądź ze skargi o wznowienie postępowania, wykluczona zostaje możliwość wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241 par. 1 k.p.c.). Ponadto kolejnym warunkiem jest to, aby wyrok sądu drugiej instancji był prawomocny. Prawomocny oznacza taki wyrok, od którego nie przysługuje już żaden środek zaskarżenia. W myśl art. 4241 par. 2 k.p.c. skarga także przysługuje od orzeczenia sądu pierwszej instancji. Jest to wyjątkowa sytuacja i zachodzi ona wówczas, gdy orzeczenie jest niezgodne z podstawowymi zasadami porządku prawnego, oraz wtedy, gdy narusza konstytucyjne wolności albo prawa człowieka i obywatela.

Legitymacja do wniesienia skargi

Legitymacja do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest legitymacją formalną (bowiem może ją wnieść również Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Generalny, nie mając przy tym legitymacji materialnej) oraz legitymacją, której źródłem są przepisy k.p.c., a nie określone prawo podmiotowe.

Uprawnienie podmiotu do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia dotyczy ściśle określonego orzeczenia (decyzji sądu), które wskazuje podmioty, które są uprawnione do składania środków odwoławczych, pod warunkiem że są spełnione odpowiednie przesłanki procesowe. Legitymację do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia posiada bez wątpienia strona (powód, pozwany), ale także uczestnik postępowania nieprocesowego (bowiem skarga z art. 4241 k.p.c., przysługuje nie tylko od wyroków, ale również od postanowień), niezależnie od posiadania legitymacji procesowej i interesu prawnego.

Warunki formalne, terminy

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, podobnie jak inne środki zaskarżenia, winna odpowiadać określonym prawem wymogom. Przewiduje je przede wszystkim art. 4245 k.p.c. I tak - w myśl art. 4245 par. 1 k.p.c. skarga powinna zawierać: oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości lub w części; przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie; wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne; uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody; wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe oraz wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem. W myśl natomiast art. 4245 par. 2 k.p.c., skarga powinna odpowiadać warunkom przewidzianym dla pisma procesowego.

Termin na wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wynosi dwa lata od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Istotną kwestią jest to, iż termin do wniesienia skargi nie może być przywrócony w trybie art. 168 k.p.c., albowiem jest to termin materialnoprawny, a nie procesowy.

Wyrok wydany po rozpoznaniu skargi będzie miał charakter prejudycjalny dla postępowania o odszkodowanie za niezgodne z prawem orzeczenie sądowe, wskutek którego stronie wyrządzona została szkoda.

Pojęcie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem

Pojęcie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem oznacza niezgodność zarówno z prawem materialnym, jak również z prawem procesowym. Niezgodność jest więc tutaj bardzo szeroko rozumiana i trudno w kilku zdaniach określić, na czym może polegać podstawa skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Generalnie należy stwierdzić, iż zarzut naruszenia prawa musi być wskazany w skardze, albowiem stanowi on warunek sine qua non skargi z art. 4241 k.p.c.

Istotne z punktu widzenia dopuszczalności skargi jest to, iż naruszenie przepisów obowiązującego prawa może być wykazane w skardze z art. 4241 k.p.c., jeżeli na skutek tego naruszenia stronie została wyrządzona szkoda. Nie wystarczy więc sama bezskutkowa niezgodność orzeczenia z prawem, bowiem to właśnie uprawdopodobnienie powstania szkody jest przesłanką umożliwiającą rozpoznanie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. A zatem musi zajść związek przyczynowy pomiędzy prawomocnym orzeczeniem niezgodnym z prawem a szkodą. Odnosząc się natomiast do konstytucyjnych wolności i praw, a także praw człowieka i obywatela, wskazać należy na podstawowe w tym zakresie źródło, jakim jest konstytucja. Konstytucja w rozdziale II, zatytułowanym "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela", odzwierciedla katalog podstawowych praw człowieka i obywatela, których naruszenie może być wskazane w skardze z art. 4241 k.p.c.

***

Skarga o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem jest bardzo ważnym i istotnym środkiem prawnym, jaki został wprowadzony do procedury cywilnej. Rozwiązanie prawne w postaci skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wychodzi naprzeciw regulacjom i standardom przyjętym w krajach UE. Wyrok wydany po rozpoznania skargi będzie miał charakter prejudycjalny dla postępowania o odszkodowanie za niezgodne z prawem orzeczenie sądowe - wskutek którego stronie wyrządzona została szkoda (art. 4171 par. 2 k.c.).

Łukasz Błaszczak