Przedawnienie uchybień skarbowych w okresie epidemii COVID-19

Terminy przedawnienia najpoważniejszych uchybień zostały zawieszone w związku z epidemią COVID-19.

Uchybienia popełniane przez podatników i płatników, zagrożone sankcjami karnymi skarbowymi, klasyfikuje się jako przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Przestępstwo skarbowe definiowane jest jako czyn zabroniony pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Wykroczenie skarbowe to czyn zabroniony, zagrożony grzywną, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w czasie jego popełnienia. W 2021 r. ten próg wynosi 14.000 zł. Dotyczy to takich uchybień, jak: uchylanie się od opodatkowania, niewpłacenie przez płatnika pobranego podatku czy wyłudzenie zwrotu VAT.

Wyjątkiem jest uporczywe niepłacenie przez podatnika podatku w terminie. Takie działanie stanowi wykroczenie skarbowe bez względu na nieodprowadzoną kwotę. Wykroczeniami skarbowymi są także inne uchybienia - nieskutkujące zaniżeniem lub narażeniem na uszczuplenie należności publicznoprawnej - jeżeli tak stanowi Kodeks karny skarbowy. Przykładami takich przewinień są: niezłożenie zeznania podatkowego w terminie, wadliwe prowadzenie księgi podatkowej czy niewydanie klientowi paragonu stanowiące przypadek mniejszej wagi.

Należy pamiętać, że nie jest przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Ściganie sprawców uchybień podatkowych możliwe jest przez kilka lat.

Karalność przestępstwa skarbowego zagrożonego grzywną, ograniczeniem wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat ustaje, jeśli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat. Przestępstwo skarbowe, za które można trafić do więzienia na dłużej niż 3 lata, przedawnia się natomiast po 10 latach od jego popełnienia. Terminy te wydłużają się, jeżeli we wspomnianym okresie przestępstwo skarbowe zostanie wykryte, a wobec sprawcy będzie wszczęte postępowanie. W takim przypadku ukaranie staje się niemożliwe dopiero po odpowiednio 5 latach albo 10 latach od zakończenia tego okresu. Stanowi tak art. 44 § 1 i 5 Kodeksu karnego skarbowego. Karalność wykroczenia skarbowego ustaje natomiast po upływie roku od jego popełnienia. Termin ten wydłuża się w razie wszczęcia w tym czasie postępowania przeciwko sprawcy. Przedawnienie karalności następuje wówczas po 2 latach od zakończenia tego rocznego okresu (przykład 1). Wynika to z art. 51 § 1 i 2 Kodeksu karnego skarbowego.

BIZNES INTERIA na Facebooku i jesteś na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami

Przy ustaleniu terminu przedawnienia karalności uchybienia skutkującego uszczupleniami podatkowymi należy uwzględnić dodatkowo dwie zasady. Po pierwsze, bieg terminu przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie podatku rozpoczyna się nie od czasu jego popełnienia, ale z końcem roku, w którym upłynął termin płatności podatku. Po drugie, karalność tego typu czynów ustaje także wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie podatku. Sprawcy najcięższych przestępstw skarbowych skutkujących uszczupleniami podatkowymi - pomimo 10-letniego okresu przedawnienia karalności - mogą więc stać się bezkarni zasadniczo już po 5 latach (po upływie terminu przedawnienia podatku), jeżeli w tym czasie nie zostanie wszczęte postępowanie karne skarbowe (co skutkuje zawieszeniem biegu terminu przedawnienia podatku).

Organy ścigania dotychczas dwukrotnie otrzymały w związku z epidemią koronawirusa więcej czasu na wykrywanie uchybień podatkowych.

Początkowo wprowadzono przepisy, z których wynikało, że przedawnienie karalności przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych nie biegnie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. "Zamrożony" został również bieg terminów procesowych w postępowaniach karnych skarbowych. Terminy te nie rozpoczynały się, a rozpoczęte zostały zawieszone. Przepisy to przewidujące weszły w życie 31 marca 2020 r., ale zostały uchylone po niespełna dwóch miesiącach - 16 maja 2020 r.

Organy ścigania zyskały jednak niedawno ponownie więcej czasu na ściganie i karanie osób dopuszczających się uchybień podatkowych, z tym że tylko sprawców przestępstw skarbowych (nie wykroczeń skarbowych). W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa skarbowe. Wspomniane okresy liczy się od 14 marca 2020 r. - w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, oraz od 20 marca 2020 r. - w przypadku stanu epidemii. Takie rozwiązanie przewiduje art. 15zzr1 specustawy w sprawie COVID-19. Przepis ten obowiązuje od 22 czerwca 2021 r. Stosuje się go do czynów popełnionych przed tym dniem oraz kar orzeczonych przed tym dniem, chyba że termin przedawnienia już upłynął (przykład 2). Zastosowanie takiego rozwiązania tłumaczy się tym, że ograniczenia wprowadzone w związku z epidemią wydłużają prowadzenie spraw karnych skarbowych, np. postępowania sądowe toczą się dłużej z powodu kwarantanny świadków, biegłych czy sędziów. To natomiast niesie za sobą ryzyko pozostania sprawców przestępstw skarbowych bezkarnymi. Pomysłodawcy tego rozwiązania podkreślają, że przedawnienie karalności nie jest prawem człowieka, lecz stanowi instrument polityki kryminalnej. Polityka ta powinna być natomiast adekwatna do sytuacji społecznej - w tym przypadku do szczególnej sytuacji wynikającej z epidemii COVID-19.

Przykład 1:

Przedsiębiorca zalega z zapłatą VAT za październik 2020 r. Termin płatności podatku upłynął 25 listopada 2020 r. Zakładając, że zwłoka w uregulowaniu podatku jest wykroczeniem skarbowym polegającym na uporczywym niepłaceniu podatku w terminie, bieg terminu przedawnienia jego karalności rozpoczął się 31 grudnia 2020 r. i upłynie z dniem 31 grudnia 2021 r. Jeżeli w tym czasie zostanie wobec podatnika wszczęte postępowanie w sprawie popełnienia wspomnianego wykroczenia skarbowego, karalność zarzucanego mu czynu ustanie z dniem 31 grudnia 2023 r.

Przykład 2:

Podatnik dopuścił się oszustwa podatkowego na podstawie art. 56 § 2 Kodeksu karnego skarbowego, polegającego na podaniu nieprawdy w deklaracji VAT za wrzesień 2019 r., przez co doszło do uszczuplenia podatku VAT. Jest to przestępstwo skarbowe zagrożone karą grzywny do 720 stawek dziennych. Jego karalność ustałaby zasadniczo po 5 latach liczonych od 31 grudnia 2019 r. Termin przedawnienia został jednak zawieszony z powodu epidemii COVID-19 i zacznie biec po upływie 6 miesięcy od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.)

Ustawa z dnia 2.03. 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842 ze zm.)

Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 54 (1825) z dnia 2021-07-08

***