Kupujesz? Sprawdź, jakie masz prawa

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, co ustawodawca rozumie pod pojęciem sprzedaży konsumenckiej. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (dalej: ustawa o sprzedaży konsumenckiej), ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny). Przepis ten wskazuje szereg istotnych cech sprzedaży konsumenckiej.

Charakterystyka sprzedaży konsumenckiej

Podmiotem dokonującym sprzedaży konsumenckiej może być wyłącznie przedsiębiorca w zakresie (w ramach) prowadzonej działalności. Na gruncie ustawy o sprzedaży konsumenckiej pojęcie przedsiębiorcy nie jest tożsame z definicją przedsiębiorcy przyjętą przez przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej; regulacje te mają bowiem różny charakter - odpowiednio prywatno i publicznoprawny. Pojęcie przedsiębiorstwa należy rozumieć przedmiotowo, zgodnie z definicją zwartą w art. 55¹ Kodeksu cywilnego - jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Ustawa znajduje zastosowanie wyłącznie do umów sprzedaży; zgodnie z art. 535 K.c., przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu ją, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Należy zwrócić uwagę, iż powyższy przepis dotyczy również szczególnych umów sprzedaży, uregulowanych ustawowo, jak np. sprzedaży na raty (art. 583-588 K.c.), z zastrzeżeniem własności (art. 589-591 K.c.), na próbę (art. 592 K.c.), z zastrzeżeniem prawa odkupu (art. 593-595 K.c.), z zastrzeżeniem prawa pierwokupu (art. 596-602 K.c.), poza lokalem przedsiębiorstwa (art. 1-5 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny), na odległość (art. 6-17 powołanej wyżej ustawy), a także wyróżnianych przez doktrynę - sprzedaży na zamówienie, z obniżeniem ceny, z zastrzeżeniem wyłączności czy sprzedaży na przedpłaty.

Przedmiotem sprzedaży może być wyłącznie rzecz ruchoma. Pojęcie "rzeczy ruchomej" nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. Analizując przepis art. 46 K.c., definiujący nieruchomość, można określić, co będziemy zaliczać do ruchomości. Mija się z celem podejmowanie próby choćby częściowego, przykładowego wyliczenia ruchomości ze względu na powszechność ich występowania w obrocie.

Nabywcą rzeczy może być wyłącznie osoba fizyczna. Rzecz musi zostać nabyta wyłącznie w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą. Ustawodawca nie zdefiniował działalności zawodowej, judykatura wskazuje jednak cechy, jakimi powinna się ona charakteryzować. Są to: stałość, ciągłość, organizacja (zob. uzasadnienie wyroku SN z dn. 22.10.2003 r., sygn. II CK 161/02, OSNC 2004/11/186) oraz profesjonalny charakter, zarobkowy cel, prowadzenie działalności na własny rachunek (zob. uzasadnienie wyroku SN z dn. 22.08.2003 r. sygn. I PK 328/02, OSNP 2004/17/298).

Wskazane cechy stanowią podstawę przyjmowania w orzecznictwie, że działalność zawodowa stanowi jedną z form działalności gospodarczej. Powyższą tezę potwierdził sam ustawodawca w nowym prawie gospodarczym, określając pojęcie działalności gospodarczej w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jako zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (por. D. Inglot, Pojęcie sprzedaży konsumenckiej; praktyczne wyjaśnienia do art. 1 ustawy o sprzedaży konsumenckiej, Lex Polonica).

Zakres wyłączenia przepisów Kodeksu cywilnego

Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy omawianej ustawy, do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się art. 556-581 ustawy Kodeks cywilny. Ta grupa przepisów dotyczy uprawnień wynikających z rękojmi za wady oraz z gwarancji, które zostały uregulowane w sposób odrębny w ustawie o sprzedaży konsumenckiej. Ustawa nie unormowała jednak kwestii wystąpienia wady prawnej rzeczy; w tym zakresie zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu cywilnego.

Odpowiedzialność sprzedawcy

Stosownie do treści art. 4 ust. 1 ustawy, sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową. Pojęcie niezgodności towaru z umową określone zostało w art. 4 ust. 2-4 ustawy. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego (art. 4 ust. 2 ustawy), towar jest niezgodny z umową, jeżeli:

• nie odpowiada podanemu wcześniej przez sprzedawcę opisowi (opis taki może zostać umieszczony przez sprzedawcę np. w broszurze informacyjnej, w katalogu, w gazetce reklamowej);
• nie posiada cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru - towar ma inny kolor, odcień, odporność na ścieranie itd.;
• nie nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.

W sytuacji, gdy strony umowy nie uzgadniają indywidualnie właściwości towaru (art. 4 ust. 3 ustawy), towar jest niezgodny z umową, jeżeli:

• nie nadaje się do celu, do jakiego jest zwykle używany;
• jego właściwości nie odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju, np. w zakresie oszczędności energii, zużycia wody, wydajności;
• nie odpowiada oczekiwaniom kupującego, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela, w szczególności nie uwzględnia zapewnień wyrażonych w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszących się do właściwości towaru.

Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, zgodnie z art. 6 ustawy, uważa się także nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży. Odpowiedzialność sprzedawcy za osoby, które "zastąpiły" go w wykonaniu czynności montażu lub uruchomienia towaru opiera się na zasadzie ryzyka, co oznacza, że nie zwalnia go z niej brak winy w wyborze lub nadzorze.

Ciężar dowodu w zakresie wykazania, że towar jest niezgodny z umową i że niezgodność ta istniała już w chwili jego wydania, spoczywa na kupującym, zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z kodeksu cywilnego (art. 6 K.c.). W związku z tym, że wykazanie drugiej ze wskazanych okoliczności w praktyce może się okazać trudne, ustawodawca wprowadził domniemanie prawne, polegające na tym, że w razie stwierdzenia niezgodności towaru przed upływem 6 miesięcy od jego wydania, zakłada się, że niezgodność ta istniała już w chwili wydania (art. 4 ust. 1 ustawy).

Roszczenia konsumenta

Stosownie do treści art. 8 ust. 1 ustawy, jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy. Nie dotyczy to sytuacji, w której naprawa lub wymiana jest niemożliwa lub wymagałaby nadmiernych kosztów. Roszczenia te mają charakter podstawowy, a wybór pomiędzy żądaniem naprawienia towaru a jego wymianą należy do kupującego. Skorzystanie z uprawnienia do żądania obniżenia ceny lub z prawa odstąpienia od umowy ma charakter incydentalny i jest uwarunkowane szeregiem okoliczności (najczęściej niezależnych od kupującego).

Naprawa towaru lub jego wymiana następuje nieodpłatnie (art. 8 ust. 2 ustawy), a ponadto sprzedawca ma obowiązek zwrócić kupującemu poniesione przez niego koszty, w szczególności koszty demontażu, dostarczania, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.

Sprzedawca może odmówić naprawy lub wymiany, jeżeli są one niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przykładem niemożliwości wymiany towaru na nowy jest sytuacja, gdy niezgodność z umową dotyczy rzeczy mającej charakter niezastępowalny. Kupujący nie ma prawa żądania wymiany towaru na nowy również wtedy, gdy niewykonanie przez sprzedawcę obowiązku wymiany jest spowodowane zaprzestaniem produkcji rzeczy tego rodzaju (zob. uchwała SN z dn. 17.03.1993 r., sygn. III CZP 31/93). Niemożliwość naprawy może być wynikiem zniszczenia rzeczy lub braku w danym miejscu osób posiadających niezbędne kwalifikacje. Nadmierne koszty naprawy mogą być spowodowane np. potrzebą przewozu towaru na dużą odległość w celu jej wykonania. Przy ocenie nadmierności kosztów należy brać pod uwagę wartość towaru niezgodnego z umową, rodzaj i stopień stwierdzonej wadliwości oraz niedogodności wynikające dla kupującego (art. 8 ust. 1 ustawy).

Akty staranności kupującego

Przez akty staranności kupującego należy rozumieć takie czynności, których zaniechanie powoduje utratę uprawnień z tytułu niezgodności towaru z umową.

Stosownie do treści art. 9 ust. 1 ustawy, kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8 ustawy, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Jest to termin zawity, co oznacza, że z jego upływem roszczenie wygasa. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem. Mimo iż ustawa nie określa formy uczynienia zadość temu obowiązkowi, należy wskazać, iż dla celów dowodowych zawiadomienie należy wysłać listem poleconym albo doręczyć je sprzedawcy osobiście. W ostatnim przypadku należy zwrócić się do sprzedawcy o potwierdzenie przyjęcia pisma. W zawiadomieniu należy opisać, na czym polega niezgodność.

Już na tym etapie warto jest przedstawić żądanie, o którym mowa w art. 8 ust. 1, z uwagi na konsekwencje wynikające z art. 8 ust. 3 ustawy - jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do niego w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione (liczy się data nadania listu, a nie jego doręczenia). Błędne określenie przez kupującego rodzaju niezgodności towaru z umową - w sytuacji, gdy niezgodność ta jest nietypowa, a kupujący nie ma wiadomości specjalnych - nie ma znaczenia dla skuteczności zawiadomienia. Prawidłowe ustalenie niezgodności może nastąpić na dalszym etapie postępowania reklamacyjnego (zob. wyrok SN z dn. 8.05.2003 r., sygn. II CKN 39/01).

Obniżenie ceny, odstąpienie od umowy

Prawo żądania obniżenia ceny oraz prawo odstąpienia od umowy ma charakter wyjątkowy. Stosownie do treści art. 8 ust. 4 ustawy, kupujący może żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy, jeżeli nie może żądać naprawy ani wymiany towaru, sprzedawca nie może uczynić zadość żądaniu naprawy lub wymiany w odpowiednim czasie (decydują tu okoliczności konkretnego przypadku), lub gdy wymiana lub naprawa narażałaby kupującego na znaczne niedogodności.

Prawo odstąpienia od umowy realizuje się poprzez oświadczenie złożone sprzedawcy (najlepiej w formie pisemnej). Samo odstąpienie od umowy powoduje przejście własności towaru z powrotem na sprzedawcę; kupujący z chwilą dotarcia jego oświadczenia powinien zaprzestać korzystania z rzeczy. Naruszenie tego obowiązku będzie kwalifikowane jako korzystanie z cudzej rzeczy bez zgody właściciela.

Stosownie do treści art. 8 ust. 4 ustawy, kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli niezgodność towaru jest nieistotna. W tym wypadku kupujący może jedynie żądać obniżenia ceny.

Gwarancja

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu gwarancji na podstawie ustawy o sprzedaży konsumenckiej jest zawsze przedmiotem dodatkowego zastrzeżenia umownego (jeżeli gwarantem jest sam sprzedawca) lub przedmiotem odrębnej umowy (jeżeli gwarantem jest inny podmiot niż sprzedawca, np. producent towaru). Stosownie do treści art. 13 ust. 1 ustawy, udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego.

W oświadczeniu tym gwarant określa właściwości danego towaru konsumpcyjnego oraz swoje obowiązki na wypadek, gdyby towar nie im nie odpowiadał. Zakres uprawnień kupującego, sposób i termin ich realizacji określa samodzielnie gwarant. Ma on w tym przedmiocie dużą swobodę. Dopuszczalny jest zapis, zgodnie z którym wymiana towaru na nowy przysługuje dopiero w przypadku bezskuteczności sześciu napraw (zob. wyrok SN z dn. 14.08.1985 r., sygn. II CR 232/85, "Monitor Prawniczy" 1996/6/218).

Dokument gwarancyjny wystawiony przez wytwórcę może również zawierać postanowienie, że naprawy i inne usługi gwarancyjne będzie wykonywane za wytwórcę przez przedsiębiorstwo usług serwisowych (zob. uchwała SN z dn. 29.03.1979 r., sygn. III CZP 9/79, OSNC 1979/7-8/146). Sprzedawca udzielający gwarancji ma obowiązek wydać kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny, tzw. kartę gwarancyjną, która powinna zawierać podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, a w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w RP, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w niej zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową (art. 13 ust. 4 ustawy).

W przypadku zbiegu uprawnień wynikających gwarancji z uprawnieniami z tytułu niezgodności towaru z umową, to kupujący dokonuje wyboru, z których uprawnień skorzysta. Gwarant nie może żądać od kupującego, aby najpierw skorzystał on z uprawnień wynikających z tytułu niezgodności towaru z umową.

Marta Bałchanowska, autorka jest prawnikiem w Kancelarii Prawnej IURICO

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 27.07.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego - Dz.U. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.

2. Ustawa z dn. 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.

3. Ustawa z dn. 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.

4. Ustawa z dn. 2.03.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny - Dz.U. Nr 22, poz. 271.