Co drzemie w naszych portfelach emerytalnych?

Do spadku wartości portfela akcyjnego przyczyniła się słaba koniunktura na giełdach (indeks WIG w minionym roku utracił ponad 1/5 swojej wartości). Negatywny wpływ miało również obniżenie składki przekazywanej OFE z 7,3 proc. do 2,3 proc. Podczas gdy w 010 roku OFE otrzymały od ZUS 22 mld zł, w 2011 roku było to 15 mld zł. Według szacunków, w tym roku suma składek zniży się do ok. 9 mld zł.

W sumie w portfelach akcyjnych OFE na koniec 2011 roku znajdowało się blisko 300 składników, przy czym wszystkie fundusze ulokowały część aktywów w akcjach jednej z dwudziestu jeden spółek. Wśród nich, najwięcej środków trafiło do PGE, PKN Orlen, KGHM oraz LWB Bogdanka - w każdym przypadku była to kwota przekraczająca 2 mld zł.

Zarządzający z OFE zainwestowali również miedzy innymi w certyfikaty inwestycyjne 8 funduszy, głównie nieruchomości oraz fundusz złota, nabyte w poprzednich latach, a także 2 nowości: Investor Private Equity FIZ AN, w które PKO BP Bankowy OFE oraz Aegon OFE zainwestowały blisko 30 mln zł oraz GOLUB GETHOUSE PROPERTY FUND FIZ nabyte przez Amplico i Aviva (niecałe 10 mln zł). W portfelach znajdziemy również akcje blisko 10 spółek nienotowanych na warszawskiej giełdzie. Wciąż największy pakiet stanowią akcje OTP Banku, które w swoich portfelach ma 7 funduszy.

W ciągu minionego roku jego wartość zmniejszyła się o ponad 40 proc. do 292 mln zł na koniec grudnia 2011. Pod koniec zeszłego roku, kiedy sytuacja polityczna i makroekonomiczna całych Węgier zaczęła się pogarszać, agencje Moody's i S&P obniżyły rating tego węgierskiego banku do śmieciowego. Tymczasem zgodnie z prawem OFE nie mogą kupować ani mieć w portfelu takich papierów. Fundusze mają pół roku na ich sprzedaż, przy czym okres ten może zostać wydłużony przez KNF. Fundusze emerytalne bardzo rzadko inwestują na rynku New Connect. Według danych na koniec grudnia, w portfelach funduszy znajdowały się akcje zaledwie kilku spółek notowanych na tym rynku, warte łącznie poniżej 100 mln zł (m.in. akcje Photonu i Voxela).

Zsumowany portfel OFE od lat jest mocno zbliżony do indeksu WIG, co w dużej mierze jest pochodną płynności spółek i wielkości funduszy. Skala odchyleń od indeksu jest niewielka. Żadna ze spółek nie przekroczyła 10 proc. wartości całego portfela. Od 2009 roku największym składnikiem są akcje PKO BP, które w portfelu ważą 8,8 proc. Posiada je 13 funduszy (poza należącym do grupy PKO BP Bankowy OFE), w tym jeden - Pekao OFE - przeważył je powyżej 10 proc. części akcyjnej. To jedyny przypadek tak wysokiego przeważenia w portfelach poszczególnych funduszy na koniec 2011 roku.

Pierwsza dziesiątka największych składników w portfelu, w stosunku do 2010 roku, pozostała praktycznie niezmieniona. Z grona tego wypadły dwie spółki: TP SA (najbardziej niedoważona spółka w portfelu), która spadła na jedenastą pozycję oraz BZ WBK. W kwietniu akcje tego banku zostały wykreślone z indeksu WIG, gdyż na skutek wezwania Banco Santander, liczba akcji w wolnym obrocie spadla poniżej dopuszczalnego progu - 10 proc. Udział tego banku w portfelu spadł w ciągu zaledwie 12 mies. z 2,37 proc. do 0,55 proc.

Do pierwszej dziesiątki awansowały natomiast Asseco Poland oraz PGNiG. Na drugim miejscu, po PKO BP, znalazły się akcje ubezpieczyciela PZU. Wprawdzie jej akcje wciąż są niedoważone względem indeksu WIG, jednak jest to spółka, która może się pochwalić największą dynamiką zmian (niedoważenie zmniejszyło się aż o +0,5 pkt. proc. do -2,3 proc.). Wśród największych inwestycji OFE, w największym stopniu skurczyła się wartość akcji KGHM. Akcje tego potentata miedziowego są teraz niedoważone o blisko -3 proc., niemal tyle co Telekomunikacji Polskiej.

Na poziomie poszczególnych spółek największe odchylenia dotyczą akcji właśnie tych dwóch spółek, a także wymienionego wcześniej PZU. Z kolei największe przeważenia dotyczyły akcji LWB Bogdanki, BRE Banku (istotna zmiana w stosunku do 2010 roku) oraz ING Banku Śląskiego. W tym gronie znalazły się również akcje LPP oraz Mondi Swiecie.

W 2011 r. w portfelach pojawiło się niewiele nowych spółek, które stanowią niewiele ponad 1 proc. wartości portfeli. Niewiele akcji zaoferował w minionym roku Skarb Państwa. Były to m.in. akcje Jastrzębskiej Spółki Węglowej, która została największym debiutantem w portfelach OFE (jej akcje na koniec 2011 roku w portfelach funduszy warte były 0,7 mld zł) oraz akcje BGŻ (0,1 mld zł). Wśród debiutantów znalazły się również m.in. spółka windykacyjna Kruk (0,2 mld zł), czy Open Finance (0,1 mld zł).

Z punktu widzenia poszczególnych branż, wciąż najbardziej przeważona względem WIG jest branża bankowa. Z uwzględnieniem banków zagranicznych (m.in. OTP Bank, Erste Group Bank AG, Komercni Banka), łączne jej przeważenie wobec struktury WIG przekroczyło +2,5 proc. Z polskich banków najmocniej przeważone są natomiast BRE Bank, ING Bank Śląski, Bank Handlowy oraz Getin Bank. Na przeciwległym biegunie znalazły się Pekao SA oraz PKO BP.

Powyżej 1 proc. przeważenia ma również branża chemiczna, głównie dzięki akcjom Synthosu. To spółka, której akcje zwiększyły swą wartość w portfelu OFE aż o +70 proc., do poziomu przekraczającego 1 mld zł. Dzięki temu może się pochwalić jedną z najwyższych dynamik wzrostu poziomu przeważenia względem WIG z +0,1 proc. do +0,5 proc. Zarządzający patrzą również przychylnym okiem na branżę handlu detalicznego (gł. za sprawą LPP), drzewnego (dzięki Mondi Świecie) i paliwowego (LWB Bogdanka), dla których przeważenie przekracza +0,7 proc.

Zarządzający naszymi emerytalnymi oszczędnościami najbardziej niedoważali natomiast branże: telekomunikacyjną (poprzez TP SA, w przeciwieństwie do "lubianej" Netii), metalową (na skutek zmniejszenia zaangażowania w KGHM, przeważone są natomiast akcje Kęt) oraz ubezpieczeniową (PZU).

Od lat największy udział w kapitalizacji poszczególnych spółek, OFE mają w spółce Elektrobudowa. Na koniec 2011 roku OFE posiadały łącznie blisko 80 proc. udział w jej akcjonariacie. Ponad 50 proc. akcji mają także w spółkach: Kęty, Bogdanka oraz PEP. Największy skok nastąpił natomiast w przypadku Azoty Tarnów oraz spółki z branży hotelarskiej - Orbis. Udział OFE w kapitalizacji tych spółek zwiększył się odpowiednio o +21 pkt proc. do 42 proc. oraz o +15 pkt proc. do 28 proc. Po drugiej stronie znalazły się natomiast wspomniane BZ WBK - udział OFE w jej akcjonariacie zmniejszył się o 1/10 do 2 proc., czy Polimex Mostostal. Jednocześnie zarządzający pozbyli się akcji kilku spółek, głównie z powodu ich wyjścia z giełdy (Multimedia Polska, Elstar Oils, którą przejął koncern ADM, czy Energomontaż - Północ). OFE sprzedały również akcje kilku zagranicznych spółek.

W tym roku limit inwestycji na rynku akcyjnym został zwiększony do 45 proc. Obecnie OFE są dalekie od jego osiągnięcia. Wg danych na koniec grudnia nie przekraczał on 32 proc. Oznacza to, iż rośnie udział portfela dłużnego w aktywach funduszy emerytalnych. Interesujące jest to, iż coraz większe znaczenie odgrywają papiery nieskarbowe.

Podczas gdy na koniec 2005 roku ich udział w aktywach ledwie przekraczał 1 proc., na koniec 2011 roku ulokowana w nich była co dziesiąta złotówka. Ta część portfela warta była też najwięcej w historii - blisko 24 mld zł. Duży udział mają w nim obligacje drogowe emitowane przez BGK, depozyty bankowe. Znajdziemy tu również obligacje emitowane, czy to przez banki, jak i miasta (Warszawę, Białystok, Kraków, czy Rybnik), czy firmy (m.in. Echo Investment, Globar Trade Center, czy PKP). Największy udział papierów nieskarbowych w portfelu miała Aviva OFE (ponad 30 proc. portfela dłużnego).

Anna Zalewska, starszy analityk