Co przyszły emeryt powinien wiedzieć o systemie emerytalnym

Zgodnie z zamierzeniami rządu obywatele będą mogli wybrać czy chcą, by ich składki emerytalne trafiały do ZUS, czy do OFE. Zapowiedziano ponadto liberalizację polityki inwestycyjnej OFE. Rząd planuje, że część obligacyjna OFE ma zostać przekazana do ZUS. Środki te trafiłyby na subkonta w ZUS, gdzie byłyby waloryzowane i dziedziczone, podobnie jak pozostałe środki na tych subkontach.

Poza tym przygotowano propozycję dotyczącą wypłat emerytur z OFE, tzw. suwak. Dla bezpieczeństwa świadczeń emerytalnych pochodzących z drugiego filaru wprowadzony ma być obowiązek stopniowego przekazywania aktywów z OFE do ZUS, na 10 lat przed emeryturą.

W związku ze zmianami przygotowaliśmy słownik najważniejszych pojęć związanych z OFE, który ułatwi przyszłym emerytom poruszanie się w gąszczu haseł funkcjonujących w języku dotyczącym systemu emerytalnego. Zestawienie powstało przy pomocy Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych.

Emerytura - świadczenie społeczne służące jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które osiągnęły wskazany wiek emerytalny oraz mają wymagany staż pracy. W zreformowanym systemie emerytalnym świadczenie pochodzi z dwóch źródeł obowiązkowych: FUS-u powstałego w ramach zreformowanego ZUS-u (I filar) i z kapitału zgromadzonego w OFE (II filar).

I filar - tzw. część repartycyjna polskiego systemu emerytalnego. Ten element systemu emerytalnego jest państwowy. Środki w I filarze nie są inwestowane - są przeznaczane na bieżące wypłaty z ZUS, natomiast składki są ewidencjonowane na indywidualnych kontach, co będzie wykorzystane w procesie obliczania przyszłej emerytury. Nie jest możliwe dziedziczenie zgromadzonych składek. Do I filaru trafiają środki w wysokości 12,22 proc. podstawy składki.

II filar - obowiązkowa część kapitałowa systemu emerytalnego obejmująca Otwarte Fundusze Emerytalne, które są zarządzane przez prywatne podmioty - Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Oszczędzanie w II filarze podobnie, jak w I filarze jest obowiązkowe (dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r.). Można wybrać dowolny fundusz spośród działających na rynku, można go także zmienić na inny. Środki w II filarze są inwestowane, podlegają dziedziczeniu. Do II filaru trafiały początkowo środki w wysokości 7,3 proc. podstawy składki. Od połowy 2011 r. wysokość składki do OFE została zmniejszona. Obecnie wynosi 2,8 proc.

III filar - indywidualne programy emerytalne. Ten system jest całkowicie dobrowolny, a wysokość emerytury będzie zależała od wielkości kwot przeznaczonych na dodatkowe emerytury. Trzeci filar to Pracownicze Programy Emerytalne, Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), ubezpieczenia na życie, lokaty bankowe, uczestnictwo w funduszach inwestycyjnych.

ZUS - Zakład Ubezpieczeń Społecznych, państwowa instytucja zajmującą się gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli oraz dystrybucją świadczeń (np. emerytur, rent, zasiłków chorobowych lub macierzyńskich).

FUS - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, składający się z funduszy: emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego. Powołany w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

OFE - Otwarty Fundusz Emerytalny gromadzi część składek emerytalnych i inwestuje je z przeznaczeniem na wypłatę emerytur dla członków OFE po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego. OFE są zarządzane i reprezentowane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE). OFE nie mogą ogłosić bankructwa. Podobnie jak PTE, Otwarte Fundusze Emerytalne podlegają nadzorowi państwa sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego. Przystąpienie do wybranego OFE jest obowiązkowe dla osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 roku, ale rząd planuje wprowadzenie dobrowolności w tym zakresie.

PTE - Powszechne Towarzystwa Emerytalne, spółka akcyjna, która tworzy, a następnie zarządza Otwartym Funduszem Emerytalnym, czy dobrowolnym funduszem emerytalnym (IKE, IKZE). Powszechne towarzystwa emerytalne podlegają, podobnie jak OFE, nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego.

IKE - Indywidualne Konto Emerytalne. Umożliwia systematyczne gromadzenie dodatkowych oszczędności na emeryturę bez konieczności odprowadzania podatku od zysków kapitałowych.

IKZE - Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego. Umożliwia systematyczne gromadzenie dodatkowych oszczędności na emeryturę. Dochód, który jest przekazywany na IKZE jest zwolniony z podatku, PIT trzeba jednak zapłacić w momencie wypłaty świadczenia emerytalnego.

PPE - Pracowniczy Program Emerytalny, to forma zorganizowanego, grupowego, systematycznego oszczędzania na przyszłą emeryturę. Składki uczestników programu są naliczane i odprowadzane przez pracodawcę do wybranej instytucji finansowej, które zajmują się gromadzeniem i zarządzaniem tymi środkami. Podstawą funkcjonowania PPE jest umowa zakładowa (zawierana przez pracodawcę z reprezentacją pracowników) oraz umowa z instytucją finansową.

Jednostka rozrachunkowa - instrument oznaczający wielkość udziałów członka w aktywach OFE ułatwiający śledzenie zmian stanu rachunku w funduszu. Od wartości jednostki rozrachunkowej, która ustalana jest w każdym dniu roboczym, zależy wartość środków na rachunku każdego członka OFE (równa iloczynowi liczby jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku i aktualnej wartości jednostki).

Kapitał początkowy - to suma płaconych przed 1 stycznia 1999 r. składek na ubezpieczenia społeczne. Zostaną one zapisane na indywidualnym koncie ubezpieczonego i będą miały wpływ na wysokość przyszłej emerytury - powiększą stan konta emerytalnego. Kapitał początkowy służy obliczeniu nowej emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 1999 r. podlegały ubezpieczeniom społecznym, czyli były aktywne zawodowo.

Kapitałowy system emerytalny - system emerytalny polegający na zbieraniu składek odprowadzanych przez pracowników na indywidualnych kontach oraz ich inwestowaniu.

Minimalna wymagana stopa zwrotu - stopa zwrotu niższa o 50 proc. od średniej ważonej stopy zwrotu wszystkich otwartych funduszy w okresie 36 miesięcy lub niższa o 4 punkty procentowe od tej średniej, w zależności od tego, która z tych wielkości jest mniejsza. W funduszu, którego stopa zwrotu jest niższa od minimalnej powstaje niedobór, który musi być uzupełniony.

Opłata manipulacyjna (OFE) - wysokość prowizji pobieranej przez PTE z tytułu otrzymanej z ZUS składki na ubezpieczenie emerytalne. Opłata manipulacyjna pobierana jest tylko raz od wpływającej składki i może maksymalnie wynosić 3,5 proc.

Opłata za zarządzanie funduszem (OFE) - kwota ustalona w statucie OFE, potrącana od całości aktywów netto funduszu. Kwota ta jest obliczana na każdy dzień ustalania wartości aktywów netto funduszu i jest płatna w ostatnim dniu roboczym każdego miesiąca.

Osoba uprawniona / osoba uposażona - osoba fizyczna wskazana przez członka OFE, na rzecz której po jego śmierci ma nastąpić wypłata środków zgromadzonych na rachunku.

Realna stopa zwrotu - dochody uzyskiwane z inwestycji pomniejszone o stopę inflacji.

Składka do OFE - część składki na ubezpieczenie emerytalne pochodząca ze składki ubezpieczonego odprowadzana przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego. Początkowo było to 7,3 proc. podstawy wymiaru składki, obecnie do OFE przekazywane jest 2,8 proc.

Składka na ubezpieczenie emerytalne - składka na ubezpieczenie emerytalne pobierana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wynosi 19,52 proc. podstawy wymiaru składki (z reguły wynagrodzenia) i jest opłacana w równej części przez pracownika i pracodawcę. Część składki w wysokości 12,22 proc. (I filar w ZUS) oraz 4,5 proc. (subkonto II filaru w ZUS) zapisywane są jako waloryzowane zobowiązania wobec przyszłych emerytów. Reszta, czyli obecnie 2,8 proc. przekazywana jest do OFE.

Stopa alokacji - wskaźnik pokazujący, jaka część składki, po odjęciu opłat, będzie inwestowana.

Stopa zastąpienia - wielkość uzyskanej emerytury w stosunku do ostatniej pensji (liczona w procentach).

Stopa zwrotu - wskaźnik obrazujący opłacalność zrealizowanych przez OFE inwestycji. Stopy zwrotu za okres ostatnich 3 lat są ustalane przez poszczególne fundusze emerytalne dwa razy w roku - na koniec marca i września. Stopy zwrotu OFE wraz ze średnią ważoną oraz minimalną wymaganą stopą zwrotu podawane są do publicznej wiadomości przez Komisję Nadzoru Finansowego.

System repartycyjny - system emerytalny oparty na umowie międzypokoleniowej. Istotą systemu jest finansowanie świadczeń emerytalnych ze składek opłacanych przez osoby aktualnie pracujące.

System zdefiniowanego świadczenia - system emerytalny, w którym wysokość otrzymywanego świadczenia emerytalnego nie jest powiązana bezpośrednio z wysokością wpłaconych do systemu składek, ale jest określona w przepisach.

System zdefiniowanej składki - system emerytalny, w którym wysokość otrzymywanego świadczenia uzależniona jest od wysokości wnoszonej do systemu składki i poziomu stopy zwrotu z inwestycji. Każdy ubezpieczony finansuje własną emeryturę, której wysokość ma ścisły związek z wysokością środków włożonych do systemu w postaci składek.

Wiek emerytalny - określony ustawowo wiek, w którym możliwe (ale nie konieczne) jest przejście na emeryturę. W Polsce od 2013 r. rozpoczęło się stopniowe wydłużanie powszechnego wieku emerytalnego do 67 lat, zarówno dla kobiet (poprzednio 60 lat), jak i dla mężczyzn (poprzednio 65 lat).