Błędy w poleceniach przelewu

Przy ręcznym wpisywaniu 26-cyfrowego numeru konta do polecenia przelewu może się przytrafić błąd polegający na przestawieniu cyfr czy omyłkowym wpisaniu nieprawidłowej cyfry. Nie trzeba się jednak obawiać, że tego rodzaju pomyłka spowoduje przesłanie pieniędzy przypadkowej osobie. Przelew w ogóle nie zostanie zrealizowany. To zasługa zabezpieczenia w postaci tzw. liczby kontrolnej. Stanowią ją dwie pierwsze cyfry numeru konta. Są one generowane z pozostałych 24 cyfr za pomocą specjalnego algorytmu. Pomyłkowe wpisanie którejś z cyfr powoduje, że nie zgadza się liczba kontrolna i przelew nie może zostać zrealizowany.

Liczba kontrolna nie pomoże, jeżeli w poleceniu przelewu zostanie wpisany istniejący numer rachunku, ale należący do innej osoby niż ta, której zamierzaliśmy wysłać pieniądze. Przelewy między bankami realizowane są przez elektroniczny system rozrachunków międzybankowych (ELIKSIR). System ten dokonuje identyfikacji odbiorcy przelewu wyłącznie na podstawie podanego numeru rachunku. Nie porównuje on numeru rachunku z nazwiskiem czy nazwą wskazaną w poleceniu przelewu. Jeśli więc chcieliśmy przelać pieniądze Nowakowi i jego nazwisko wpisaliśmy w poleceniu przelewu, ale omyłkowo podaliśmy w nim numer konta Kowalskiego, to pieniądze trafią na rachunek bankowy Kowalskiego.

Osoba, która przez pomyłkę otrzymała nienależną wpłatę, powinna ją na żądanie zwrócić. Podstawą prawną domagania się zwrotu pieniędzy są przepisy Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu (art. 405 w zw. z art. 410 § 1 K.c., Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.). Ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, zobowiązany jest do jej zwrotu.

Ważne, aby żądanie zwrotu pomyłkowo przekazanej kwoty wystosować jak najszybciej. Istnieje bowiem ryzyko, że osoba, która ją nienależnie otrzymała, zdąży ją wydać w taki sposób, że nie będzie już wzbogacona. W praktyce chodzi tu o wydatki na cele konsumpcyjne. Jeśli wydając pieniądze nie zdawała sobie sprawy z tego, że są to kwoty nienależne i nie powinna była się liczyć z obowiązkiem ich zwrotu - to wydanych w ten sposób pieniędzy nie musi zwracać (art. 409 K.c.).

To, że osoba, która otrzymała nienależne pieniądze, ma prawny obowiązek ich zwrotu nie oznacza jeszcze, że faktycznie uda się je odzyskać. Zdarzało się już, że nieoczekiwanie "obdarowane" osoby natychmiast wypłacały całą kwotę ze swojego konta, a brak innego majątku uniemożliwiał wyegzekwowanie przez komornika zasądzonych pieniędzy.

Bank powinien sprawdzić, czy numer konta należy do osoby podanej w przelewie

Jedna z firm zamiast swojemu kontrahentowi, omyłkowo przelała pieniądze na rachunek bankowy pewnej spółki, która miała nazwę bardzo podobną do nazwy kontrahenta. Spółka, która nienależne pieniądze otrzymała, chciała je zwrócić. Problem polegał jednak na tym, że miała zablokowany rachunek bankowy przez komornika, który prowadził egzekucję z wniosku wierzycieli spółki. Komornik odmówił zwolnienia pomyłkowo wpłaconej kwoty spod egzekucji uznając, że pieniądze na rachunku bankowym nie są rzeczą i nie stanowią "własności" firmy, która je wpłaciła.

Na realizowaniu przelewów wyłącznie na podstawie numeru rachunku bankowego skorzystali też oszuści, którzy wysłali do urzędu skarbowego sfałszowane zgłoszenie aktualizujące pewnej spółki z podaniem jej nowego numeru rachunku bankowego. Na ten rachunek urząd skarbowy przelał pieniądze należne spółce z tytułu zwrotu nadpłaty podatku. Później okazało się, że konto zostało założone na fikcyjną osobą, a wszystkie pieniądze - natychmiast wybrane. Urząd skarbowy musiał jeszcze raz przelać pieniądze, tym razem na prawdziwe konto spółki.

Wszystkie te przypadki miały wspólną cechę - w poleceniach przelewu wpisywano dane podmiotu, któremu zamierzano przelać pieniądze, ale numer rachunku bankowego należał do kogoś innego. Banki realizujące polecenia przelewu nie wyłapały tych niezgodności i przelew trafił do nieuprawnionej osoby.

Każdy bank, uczestniczący w wykonaniu polecenia przelewu, zobowiązany jest do sprawdzenia prawidłowości oznaczenia beneficjenta polecenia przelewu. Zarówno bank zleceniodawcy, jak i bank beneficjenta zobowiązane są do realizacji polecenia przelewu zgodnie z jego treścią. W razie stwierdzenia niezgodności w treści polecenia przelewu bank nie powinien go realizować, lecz zwrócić się do banku zleceniodawcy po dodatkowe wyjaśnienia. Dotyczy to szczególnie banku beneficjenta przelewu - spośród wszystkich banków uczestniczących w realizacji polecenia przelewu ma on największe możliwości stwierdzenia, że podany numer rachunku bankowego nie należy do osoby wskazanej jako beneficjent. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt I CSK 205/2008.

Bank odpowiada za szkodę spowodowaną tym, że nie sprawdził, czy numer konta należy do osoby wskazanej w poleceniu przelewu. Ponieważ osoba, która omyłkowo wypełniła polecenie przelewu, przyczyniła się do powstania szkody, więc na pełne odszkodowanie nie można liczyć. Sądy w tego rodzaju sprawach zasądzają od banków połowę "straconych" pieniędzy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.)

autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa Nr 732 z dnia 2011-01-13

GOFIN podpowiada