Klasa średnia w Polsce, czyli kto?

Od początku transformacji wielkość polskiej klasy średniej utrzymuje się na stałym poziomie, równocześnie zmniejszyła się liczebność klasy niższej: w 1992 r. zaliczano do niej 41,3 proc. ogółu dorosłej ludności, a w 2016 r. 34,3 proc. Z kolei procentowy udział członków klasy wyższej zwiększył się dwukrotnie, z 7,8 proc. w 1992 r. do 14,4 proc. w 2016 r.

Za podstawę wyznaczania granic między poszczególnymi kategoriami dochodowymi przyjmuje się medianowy dochód rozporządzalny (netto) w przeliczeniu na członka gospodarstwa domowego (Equivalised Household Disposable Income, EHDI). W tym przypadku dla osób przynależących do klasy niższej wynosi 1073 zł, do klasy średniej - 2546 zł, zaś do klasy wyższej - 5774 zł.

Członkowie klasy średniej mają średni poziom aspiracji dochodowych. Oceniają, że kwota, która pozwoliłaby na swobodne zaspokojenie potrzeb rodziny to (średnio) 6600 zł netto miesięcznie (w przeliczeniu na członka rodziny), co stanowi kwotę średnio o 1900 zł wyższą niż średni dochód rodzin osób przynależących do tej kategorii (4700 zł).

Najwyższy poziom aspiracji dochodowych mają członkowie klasy niższej. Oceniają, że dochód w wysokości 3700 zł netto miesięcznie pozwoliłby im swobodnie zaspokoić wszystkie potrzeby rodziny. Kwota ta ponad dwukrotnie przekracza całkowity średni dochód netto rodzin członków klasy niższej.

Obciążenie kredytem na zakup domu lub mieszkania jest związane z wysokością uzyskiwanych dochodów. Kredyt taki najczęściej mają członkowie klasy wyższej (32 proc.), rzadziej członkowie klasy średniej (16 proc.), najrzadziej zaś członkowie klasy niższej (6 proc.).

Równocześnie poziom zadłużenia polskich gospodarstw domowych należy do jednego z niższych w Europie. W 2017 r. skumulowana wartość zadłużenia polskich rodzin stanowiła 35,4 proc. polskiego PKB, w porównaniu ze średnią państw strefy euro wynoszącą 61,2 proc. PKB.

Członkowie klasy wyższej dostrzegają najwięcej korzyści z procesu polskiej transformacji

oraz członkostwa Polski w Unii Europejskiej. 79 proc. przedstawicieli tej klasy uznaje, że członkostwo w Unii oraz transformacja ustrojowa przyniosły Polsce same korzyści, bądź więcej korzyści niż strat. Z takim poglądem zgadza się 69 proc. członków klasy średniej oraz 58 proc. klasy niższej.

Edukacja i opieka zdrowotna - to obszary uznawane przez członków klasy średniej

za najbardziej niedoinwestowane. 36 proc. jej członków deklaruje, że państwo powinno wydawać znacznie więcej na system opieki zdrowotnej, zaś 21 proc. uznaje, że państwo powinno wydawać znacznie więcej na system edukacji.

Liczby klasy średniej:

- 11-12 mln osób w wieku 24-64 lat liczy polska klasa średnia

- 45 proc. osób należących do klasy średniej ma zobowiązania kredytowe

- 16 proc. osób należących do klasy średniej ma kredyt na zakup domu lub mieszkania

- 45 proc. osób należących do klasy średniej nie ma żadnych oszczędności

- 26 proc. osób należących do klasy średniej ma wyższe wykształcenie

- 75 proc. osób należących do klasy średniej uznaje poziom zaspokojenia potrzeb własnego gospodarstwa domowego za wystarczający

- 80 proc. osób należących do klasy średniej uznajepodatki płacone przez najuboższych za zbyt wysokie

- 55 proc. osób należących do klasy średniej oczekuje prowadzenia przez państwo aktywnej polityki w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy

- Od czasu transformacji społeczno-gospodarczej odsetek osób legitymujących się wyższym wykształceniem wzrósł w Polsce czterokrotnie - z 6,6 proc. w 1989 r. do 26,9 proc. w 2017 r. (Czernicki i in., 2019). Już sam ten fakt pośrednio świadczy o wzroście odsetka osób z wyższym wśród członków klasy średniej. Zebrane dane wskazują na istnienie silnego związku między wykształceniem respondentów a ich przynależnością klasową. Średnio 54 proc. członków klasy wyższej legitymuje się dyplomem uniwersyteckim. Analogiczna proporcja wśród osób przynależących do klasy średniej wynosi 26 proc., zaś niższej - 5 proc. - napisano w komentarzu do wyników badania.

W II połowie lat 90. osoby z wyższym wykształceniem otrzymywały wynagrodzenie o 28 proc. wyższe niż osoby z wykształceniem podstawowym lub zawodowym. Obecnie, wobec nasycenia rynku pracy osobami z wyższym wykształceniem, zwroty z wyższego wykształcenia zmniejszyły się.

Najnowsze badania z kolei wskazują na pojawiające się zjawisko dewaluacji wyższego wykształcenia, odznaczające się malejącymi zwrotami z wykształcenia wśród osób z wyższym wykształceniem oraz relatywnym wzrostem płac wśród osób z wykształceniem zawodowym (Strawiński, Majchrowska, Broniatowska, 2018). Zjawisko takie może wynikać z nasycenia rynku pracy absolwentami uczelni wyższych. W takiej sytuacji formalne wykształcenie przestaje być gwarantem dostępu do wysokich zarobków, a znaczenia nabiera jego jakość oraz szereg czynników dotyczących kompetencji społecznych jednostek.

Polski Instytut Ekonomiczny w kwietniu 2019 r. przeprowadził badanie na próbie losowo-kwotowej 1208 respondentów w wieku 24-64 lata (Polski Instytut Ekonomiczny, 2019). Pomocniczo wykorzystywano również dane sondażowe Polskiego Generalnego Sondażu Społecznego (1992; 2002) oraz dane Europejskiego Sondażu Społecznego (2002; 2016).

d.e., oprac. na podstawie badania Polskiego Instytutu Ekonomicznego

Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze