PIE: Los pandemicznych oszczędności

W okresie tym zanotowano jedynie niewielkie wahania tego wskaźnika. W 2020 r. oszczędności wystrzeliły do ok. 25 proc. i chociaż zmniejszyły się w III kwartale 2020 r., w którym zaczęto łagodzić obostrzenia, to w I kwartale 2021 r. znów wzrosły do blisko 21 proc.

Dane z IV kwartału 2021 r. pokazują jednak, że wraz z informacjami o wygasaniu pandemii średni poziom oszczędności zbliżył się do wartości sprzed pandemii (13,3 proc.), potwierdzając wcześniejsze hipotezy o wymuszonym charakterze pandemicznych oszczędności.

W Polsce 2020 r. również był rekordowy pod względem wzrostu wskaźnika oszczędności gospodarstw domowych, chociaż jego wartości w analogicznym okresie były zdecydowanie niższe niż średnia unijna. Wartość wskaźnika w 2020 r. wyniosła 6,85 proc. w porównaniu z 0,7 proc. w 2019 r.

Zagregowane dane o oszczędnościach gospodarstw domowych nie oddają bardziej złożonego obrazu sytuacji różnych grup konsumentów. Wzrost oszczędności dotyczył przedewszystkim tych, których finanse osobiste były stabilne.

Z drugiej strony spektrum znaleźli się samozatrudnieni, bezrobotni i osoby pozostające na tymczasowym urlopie, których oszczędności zmniejszyły się. W krajach zachodnich wśród osób, którym udało się zaoszczędzić znajdują się m.in. emeryci.

W Polsce u ponad połowy osób powyżej 55 r.ż. oszczędności zmalały

Wzrost oszczędności może mieć dwojaki charakter - jest on albo wymuszony przez ograniczenia prawne lub dostępność możliwości wydawania zgromadzonych środków albo wynika z zapobiegliwości i stanowi zabezpieczenie na niepewną przyszłość.

Europejski Bank Centralny przeprowadził badanie mające na celu ocenę wpływu obu czynników na wzrost oszczędności w pięciu największych gospodarkach strefy euro (Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia).

Wynika z niego, że wymuszone oszczędności były wiodącą przyczyną zgromadzenia większych zasobów oszczędności i odpowiadały za 11-proc. wzrost rozporządzalnego dochodu w II kwartale 2020 r. w porównaniu z IV kwartałem 2019 r. Jednocześnie zapobiegliwość konsumentów odpowiadała tylko za 1-proc. wzrost oszczędności.

Eksperci nauk behawioralnych wskazują, że na utrzymanie wyższego poziomu oszczędności w długim okresie będą miały wpływ dwa czynniki odnoszące się do psychologii zachowań: wykształcone nawyki i impulsywność zakupów.

Chociaż przyjęło się myśleć o oszczędnościach jako przemyślanej, świadomej decyzji (związanej zwłaszcza z decyzją o drogim zakupie, np. mieszkania czy samochodu), badania pokazują, że wielu zakupów "mniejszego kalibru" dokonujemy pod wpływem przyzwyczajenia lub nawyku (analogiczni do gaszenia światła przy opuszczaniu pomieszczenia). Nierzadko zakupów dokonujemy też pod wpływem chwili, impulsywnie, bez względu na wcześniejsze postanowienia czy nawyki.

Ponieważ oszczędności zgromadzone w czasie pandemii nie były skutkiem zwiększonej samodyscypliny, lecz restrykcji uniemożliwiających dokonanie wielu wydatków, należy się spodziewać, że oszczędności nie utrzymają się na dotychczasowym wysokim poziomie, co pokazały pierwsze miesiące po ograniczeniu restrykcji już w III kwartale 2020 r.

Jednocześnie badacze wskazują, że nie wszystkie możliwości wydatkowania oszczędności da się nadrobić po dwuletnim okresie powstrzymywania się od nich (np. podróże, restauracje, dobra kultury) i być może część zaoszczędzonych w ten sposób środków znajdzie nowe przeznaczenie (także poprzez realizację odroczonego popytu) lub pozostanie na kontach oszczędnościowych.

O tym drugim wariancie zadecyduje siła narracji dotycząca stanu gospodarki, w tym przede wszystkim inflacji, kształtująca oczekiwania inflacyjne.

(AW)
Autorzy: Katarzyna Dębkowska, Adam Juszczak, Paula Kukołowicz, Marcelina Pilszyk,
Jakub Rybacki, Ignacy Święcicki, Marek Wąsiński, Agnieszka Wincewicz,
Katarzyna Zybertowicz