Pomyłki w bankowych poleceniach przelewu
Pomyłki przy wypełnianiu poleceń przelewu mogą spowodować, że pieniądze trafią do niewłaściwej osoby. Banki realizują je bowiem kierując się numerem rachunku i nie weryfikują, czy należy on do osoby wskazanej w przelewie. W takich sprawach od banku można wprawdzie domagać się zapłaty odszkodowania, ale nie można liczyć na to, że odzyska się dzięki temu wszystkie wpłacone pieniądze.
Elektroniczny system rozrachunków międzybankowych (ELIKSIR) dokonuje identyfikacji odbiorcy przelewu wyłącznie na podstawie podanego numeru rachunku. System nie porównuje go z nazwiskiem czy nazwą wskazaną w poleceniu przelewu. Jeśli wpisane w nim dane odbiorcy i numer rachunku bankowego nie będą się zgadzać, to przelew i tak zostanie zrealizowany.
Dwie pierwsze cyfry numeru konta stanowią tzw. liczbę kontrolną. Są one generowane z pozostałych 24 cyfr za pomocą specjalnego algorytmu. Gdyby któraś z cyfr została błędnie wpisana, to nie będzie się zgadzać liczba kontrolna i przelew nie zostanie zrealizowany. Zatem ryzyko, że wskutek przestawienia jednej czy kilku cyfr podczas wpisywania numeru konta pieniądze trafią do przypadkowej osoby jest znikome.
Problem jednak w tym, że liczba kontrolna na nic się nie przyda, jeśli w poleceniu przelewu zostanie wpisany istniejący numer rachunku bankowego, tyle, że należący do innej osoby niż ta, której zamierzano wpłacić pieniądze.
Fakt, że banki realizują dyspozycje przelewu tylko po numerze konta był już wykorzystany przez oszustów. Ich ofiarą padł urząd skarbowy, do którego wpłynęło zgłoszenie aktualizujące spółki (jak się później okazało - sfałszowane) z podaniem jej nowego numeru rachunku bankowego. Urząd skarbowy przelał na ten rachunek pieniądze tytułem zwrotu nadpłaty podatku. Gdy sprawa wyszła na jaw okazało się, że oszuści założyli konto na fikcyjną osobę, a przelane pieniądze zdążyli wybrać. Choć w dyspozycji przelewu podano dane spółki, to banki zrealizowały przelew nie sprawdzając, czy numer rachunku należy do tej spółki, czy do innej osoby. Urząd skarbowy musiał jeszcze raz przelać pieniądze, tym razem na prawdziwy rachunek bankowy spółki.
Ten sam schemat mogą próbować wykorzystać oszuści w przypadku przedsiębiorców. Jeśli więc otrzymamy pismo z informacją, że nasz kontrahent zmienił numer konta, warto zweryfikować, czy pismo rzeczywiście pochodzi od kontrahenta.
Jeśli chcieliśmy wpłacić pieniądze osobie A, ale w poleceniu przelewu wpisaliśmy numer konta osoby B (mimo podania danych osoby A), to możemy domagać się zwrotu nienależnego świadczenia od osoby, która taki omyłkowy przelew otrzymała. Świadczenie jest nienależne m.in. wtedy, gdy ten, kto je spełnił nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył. Od osoby, na której konto przez pomyłkę trafiły pieniądze można żądać zwrotu nienależnego świadczenia (art. 405 w zw. z art. 410 § 1 K.c. - Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.). Powinna ona zwrócić taką samą kwotę, jaką nienależnie otrzymała. Co jednak, jeśli wyegzekwowanie tych pieniędzy jest w praktyce niemożliwe, bo np. osoba B je wydała i nie ma z czego zwrócić? Można zażądać odszkodowania od banku za nienależyte wykonanie polecenia przelewu, polegające na braku sprawdzenia, czy podany numer konta należy do osoby wskazanej w dyspozycji przelewu.
Banki niechętnie jednak płacą odszkodowania. Sądy w takich sprawach przyjmują, że bank odpowiada za to, że nie sprawdził, czy numer konta należy do osoby wskazanej w poleceniu przelewu i nakazują wypłacenie odszkodowania. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., sygn. akt I CSK 205/2008 stwierdził, że samo złożenie polecenia przelewu zawiera w sobie nie tylko dyspozycję obciążenia oznaczoną kwotą posiadacza rachunku, ale także dyspozycję uznania tą kwotą rachunku wierzyciela, nawet przez inny bank prowadzący rachunek. Osoba składająca polecenie przelewu nie ma żadnego wpływu na dokonanie określonych wewnętrznych czynności bankowych przez bank, stąd ewentualne ryzyko w tym zakresie nie powinno jej obciążać. Podstawę prawną odpowiedzialności banku za nienależyte wykonanie polecenia przelewu stanowi art. 64 Prawa bankowego. Wskazuje on zasadę odpowiedzialności, gdy polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego, złożone przez posiadacza rachunku bankowego, jest wykonywane przez kilka banków. Wtedy każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia. Odpowiedzialność banków uczestniczących w procesie uruchomionym poleceniem przelewu jest odpowiedzialnością typu gwarancyjnego, zapewniającą w sposób szczególny i szeroki ochronę klientów banku.
Zdaniem Sądu Najwyższego każdy bank, uczestniczący w wykonaniu polecenia przelewu, zobowiązany jest do sprawdzenia prawidłowości oznaczenia beneficjenta polecenia przelewu. Zarówno bank zleceniodawcy, jak i bank beneficjenta zobowiązane są do realizacji polecenia przelewu zgodnie z jego treścią. W razie stwierdzenia niezgodności w treści polecenia przelewu bank nie powinien go realizować, lecz zwrócić się do banku zleceniodawcy po dodatkowe wyjaśnienia. Dotyczy to szczególnie banku beneficjenta przelewu - spośród wszystkich banków uczestniczących w realizacji polecenia przelewu ma on największe możliwości stwierdzenia, że podany numer rachunku bankowego nie należy do osoby wskazanej jako beneficjent. Sąd Najwyższy uznał ponadto, że banki nie mogą w umowach z posiadaczami rachunków wyłączyć swojej odpowiedzialności za skutki wynikające z realizacji zlecenia płatniczego zawierającego błędny numer rachunku wierzyciela.
W tego rodzaju sprawach nie można jednak liczyć na to, że zasądzone od banku odszkodowanie pokryje całą poniesioną szkodę. Sądy uznają, że osoba, która omyłkowo wypełniła polecenie przelewu przyczyniła się do powstania szkody w takim samym stopniu, jak bank. Dlatego zasądzają od banku odszkodowania w wysokości połowy omyłkowo przelanej kwoty.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.).
autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa Nr 684 z dnia 2010-07-29
