Poręczenie za cudzy dług
Jednym z popularniejszych sposobów zabezpieczenia wierzytelności jest żądanie udzielenia poręczenia przez osobę trzecią. Dla poręczyciela to spore ryzyko, bo może zostać zmuszony do spłacania cudzych długów. Istnieją jednak sposoby na ograniczenie zakresu odpowiedzialności poręczyciela i warto spróbować negocjować je przed udzieleniem poręczenia.
Jak udzielić poręczenia?
Poręczenie jest umową zawieraną między poręczycielem a wierzycielem. Stroną tej umowy nie jest osoba, za której zobowiązania poręczyciel poręcza.
Jaką formę powinna mieć taka umowa? Oświadczenie poręczyciela, że udziela on poręczenia, musi być bezwzględnie wyrażone w formie pisemnej. Wynika to z art. 876 § 2 Kodeksu cywilnego. W przeciwnym razie umowa poręczenia będzie nieważna. Natomiast oświadczenie wierzyciela nie musi mieć formy pisemnej. Wierzyciel może wyrazić zgodę na zawarcie umowy poręczenia w dowolny sposób, nawet w sposób dorozumiany, milcząco przyjmując oświadczenie poręczyciela o udzieleniu poręczenia. Z umowy poręczenia musi co najmniej wynikać, kto i za jakie zobowiązanie poręcza oraz kto jest dłużnikiem. Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się bowiem względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
Za co odpowiada poręczyciel?
Jeśli z umowy poręczenia nie wynika inaczej, to poręczyciel odpowiada całym swoim majątkiem za to, za co w związku z danym długiem odpowiada w danym momencie dłużnik. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga bowiem każdorazowy zakres zobowiązania dłużnika (art. 879 § 1 K.c.). Co do zasady, poręczyciel odpowiada nie tylko za należność główną, ale też odsetki i koszty procesu. Zakres odpowiedzialności poręczyciela może zostać inaczej uregulowany w umowie między poręczycielem a wierzycielem, np. poprzez wprowadzenie górnego limitu odpowiedzialności poręczyciela.
Solidarna odpowiedzialność
Istotne konsekwencje dla poręczycieli wywołuje zasada, że odpowiadają oni za zapłatę długu solidarnie z osobą, za którą poręczyli (i solidarnie z innymi poręczycielami - jeśli poręczycieli jest więcej). Efekt jest taki, że wierzyciel może żądać wedle swego uznania zapłaty całości lub części długu od jednego, wszystkich lub tylko wybranych dłużników, którzy odpowiadają solidarnie. Jeśli było kilku poręczycieli, to wierzyciel i tak ma prawo wyegzekwować całą kwotę od jednego z nich i nie interesuje go, jak poręczyciele rozliczą się między sobą ani jakie są ich wewnętrzne ustalenia w tym zakresie. Wierzyciel nie ma obowiązku równego dzielenia długu na wszystkich dłużników solidarnych.
Poręczyciel, który spłacił dług, może żądać zwrotu od pozostałych poręczycieli w częściach równych (art. 376 § 1 K.c.). Niezależnie od tego poręczyciel, który spłaca wierzyciela, może żądać zwrotu uiszczonych kwot od osoby, za którą poręczył. W praktyce bardzo często wyegzekwowanie zwrotu pieniędzy od takich osób jest niemożliwe, bo stają się one niewypłacalne.
Jak ograniczyć odpowiedzialność?
W umowie poręczenia można oczywiście ograniczyć zakres odpowiedzialności poręczyciela. Nie każdy wierzyciel na takie ograniczenie się zgodzi, ale w interesie poręczyciela jest przynajmniej podjęcie próby jego wprowadzenia. Sąd Najwyższy w wyroku z 18 maja 2012 r. (sygn. akt IV CSK 451/11) orzekł, że w umowie poręczenia można ograniczyć odpowiedzialność poręczyciela do procentowo ujętego długu głównego (tzw. kapitału kredytu bez odsetek i innych należności ubocznych) i odpowiednio oznaczyć część tego długu objętą i nieobjętą poręczeniem (tzw. poręczenie częściowe). Natomiast w wyroku z 9 listopada 2012 r. (sygn. akt IV CSK 123/12) Sąd Najwyższy stwierdził, że odpowiedzialność cywilna poręczyciela może być ograniczona do niektórych składników jego majątku (np. do udziałów poręczyciela w określonej spółce z o.o.), ale takie ograniczenie powinno wyraźnie wynikać z treści umowy poręczenia.
Można też ograniczyć poręczenie w ten sposób, aby egzekucja z majątku poręczyciela była dopuszczalna dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku dłużnika okaże się bezskuteczna. Jeśli dług został zabezpieczony dodatkowymi zabezpieczeniami, można zapisać, że wierzyciel przed skorzystaniem z poręczenia ma obowiązek wykorzystać inne zabezpieczenia.
Poręczyciel odpowiada nie tylko za należność główną, ale też za odsetki i koszty procesu.
Kolejność zabezpieczeń
Zapłata tego samego długu może być zabezpieczona oprócz poręczenia także innymi zabezpieczeniami, np. hipoteką na nieruchomości. To wierzyciel decyduje, z którego zabezpieczenia i w jakiej kolejności skorzysta. W razie ustanawiania dwu lub więcej zabezpieczeń różnego lub tego samego rodzaju, strony mogą wprowadzać do umów postanowienia co do kolejności, uwarunkowania, zakresu itp. realizacji danego zabezpieczenia. Jeżeli jednak tego nie zrobiono, każda umowa o zabezpieczenie musi być traktowana samodzielnie i odrębnie, nie ma więc podstaw do narzucania korzystającemu z tych zabezpieczeń jakichś ograniczeń w tym względzie. Może on zatem korzystać ze swych uprawnień w sposób, jaki uzna za właściwy. Taka konkluzja wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 5 maja 1993 r., sygn. akt III CZP 54/93.
Zawiadomienie poręczyciela
O tym, że dłużnik główny spóźnia się ze spłatą, wierzyciel powinien niezwłocznie powiadomić poręczyciela (art. 880 K.c.). Naruszenie tego obowiązku nie upoważnia jednak poręczyciela do odmowy zapłacenia wierzycielowi. Uznał tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt II CK 84/2002. Poręczyciel zbyt późno zawiadomiony przez wierzyciela o fakcie niespłacenia długu może żądać od wierzyciela odszkodowania - o ile udowodni, że gdyby został powiadomiony wcześniej, nie poniósłby szkody. Udowodnienie tego może być jednak trudne, a często wręcz niemożliwe.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).
autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa nr 59 (1204) z dnia 2015-07-23