Rozporządzanie majątkiem bez zgody małżonka

finanse osobiste

Sobota, 25 czerwca 2011 (05:00)

Z mocy prawa, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego tworzy się między małżonkami ustawowy ustrój wspólności majątkowej.

Wspólność ustawowa z mocy prawa

Oznacza to, że przedmioty majątkowe (za wyjątkiem wskazanych w art. 33 ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy - dalej k.r.o.) nabyte od dnia zawarcia związku małżeńskiego oraz w czasie trwania małżeństwa stanowią majątek wspólny małżonków (art. 31 k.r.o.). Małżonkowie mogą dysponować majątkiem dowolnie, o ile czynność ta nie przekracza zwykłego zarządu. W przypadkach przekraczających zwykły zarząd konieczna jest aprobata drugiego małżonka.

Zgodnie z art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Konieczna zgoda współmałżonka

Jak stanowi art. 37 § 1 k.r.o., zgoda małżonka jest konieczna do:

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Z wskazanego przepisu wynika, iż czynności związane m.in. z rozporządzeniem nieruchomością wspólną małżonków będą wymagały zgody obojga. Zaciągnięcie kredytu hipotecznego wiąże się z ustanowieniem przez bank zabezpieczenia jego spłaty poprzez wpisanie do księgi wieczystej nieruchomości informacji o obciążeniu go hipoteką.

W przypadku zatem dokonania rozporządzenia składnikiem majątku wspólnego przez jednego z małżonków, np. obciążenia hipoteką mieszkania wchodzącego w skład majątku wspólnego, do ważności takiej czynności wymagana będzie zgoda drugiego z nich. Praktyka ta służy zabezpieczeniu wierzyciela, by w przypadku gdyby doszło do zaległości w spłacie zobowiązania, kredytodawca będzie mógł zaspokoić swoje roszczenia z mieszkania stanowiącego majątek wspólny małżonków. Wyrażenie zgody przez drugiego małżonka na obciążenie hipoteczne nieruchomości wspólnej powinno być zweryfikowane przez sąd wieczysto-księgowy przed dokonaniem wpisu takiej hipoteki do księgi wieczystej; sąd powinien domagać się dołączenia do dokumentów bankowych zgody małżonka na obciążenie hipoteką nieruchomości stanowiącej wspólność małżeńską¹.

Co więcej, bez wiedzy i zgody współmałżonka nie wydaje się możliwe udzielenie przez bank kredytu hipotecznego pod nieruchomość należącą do majątku wspólnego małżonków.

Z podobną sytuacją będziemy mieć do czynienia . Należy w tym miejscu wskazać, iż samodzielne dokonanie takiej czynności nie powoduje jej automatycznej nieważności. W takim przypadku druga strona (małżonek) może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana termin do potwierdzenia umowy. Niewyrażenie zgody albo niezłożenie żadnego oświadczenia w wyznaczonym terminie skutkuje nieważnością umowy od chwili jej zawarcia. Przyjmuje się, iż czynność taka nigdy nie została dokonana².

Zezwolenie zastępcze sądu na dokonanie czynności obciążenia nieruchomości hipoteką bez zgody drugiego małżonka

Przepisy art. 39 k.r.o. dają natomiast możliwość uzyskania tzw. zezwolenia zastępczego wydanego przez sąd, jeżeli jeden z małżonków odmawia udzielenia zgody na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem wspólnym, lub gdy uzyskanie takiej zgody napotyka trudności. Wtedy sąd po zapoznaniu się z sytuacją i wysłuchaniu racji stron może wydać zezwolenie zastępcze na dokonanie wnioskowanej czynności. Postanowienie takie ma moc wiążącą erga omnes (wobec wszystkich).

Jednak zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dn. 25.05.1971 r., przewidziane w art. 39 k.r.o. zezwolenie na dokonanie przez jednego z małżonków czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym nie może dotyczyć czynności, które w ogóle nie wiążą się z zarządem tym majątkiem, lecz zmierzają do uszczuplenia lub faktycznej likwidacji majątku objętego wspólnością ustawową³. Tym samym sąd udzieli zezwolenia na dokonanie czynności tylko w sytuacji, gdy wymaga tego dobro rodziny.

Można spotkać się również z sytuacją, gdy kontrahent świadomie nie będzie wymagał potwierdzenia przez drugiego małżonka dokonania czynności, aby doprowadzić do zawarcia umowy. Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dn. z 13.06.2001 r., w którym przyjął stanowisko, iż kontrahent umowy zawartej z jednym z małżonków, który celowo nie żąda jej potwierdzenia przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 k.r.o.) i wyrządza tym szkodę osobie trzeciej, ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego, czyli na zasadzie winy⁴.

Kiedy kredyt bez zgody małżonka?

Zaciągnięcie kredytu, który nie wpływa na obciążenie nieruchomości wspólnej np. hipoteką nie wymaga zgody małżonka kredytobiorcy. Taka sytuacja wystąpi najczęściej w przypadku udzielenia przez bank tzw. kredytu konsumenckiego. W przypadku natomiast kredytu hipotecznego - bank będzie wymagał w praktyce zgody małżonka kredytobiorcy.

Brak zgody małżonka na kredyt - zasady odpowiedzialności za spłatę

Co natomiast zrobić w sytuacji zaciągnięcia zobowiązania przez jednego z małżonków, gdy bank nie wymagał zgody drugiego z małżonków? Na kogo spada odpowiedzialność za spłatę kredytu? W przypadku problemów ze spłatą takiego kredytu bank uruchomiłby postępowanie komornicze-egzekucyjne.

Egzekucja mogłaby być prowadzona jedynie z następujących składników majątku: majątku osobistego dłużnika, jego wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanej z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy (art. 41 k.r.o.). Natomiast dochodzenie roszczeń przez wierzyciela z majątku wspólnego będzie możliwe jedynie w sytuacji, gdy bank-wierzyciel wykaże, iż współmałżonek wyraził na zaciągnięcie zobowiązania zgodę. Zgoda taka powinna być wówczas przedstawiona w formie pisemnej. Wobec powyższego dla banku-kredytodawcy korzystniej będzie żądać, aby zgodę na zaciągnięcie kredytu wyraził na piśmie także małżonek. W takiej sytuacji egzekucja niespłaconego kredytu będzie mogła być prowadzona z całego majątku wspólnego małżonków.

Swoboda dysponowania majątkiem osobistym

Zupełnie odmiennie przedstawia się problem, gdy pomiędzy małżonkami ustanowiona jest np. rozdzielność majątkowa. W takiej sytuacji każde z małżonków może dowolnie dysponować rzeczami wchodzącymi w skład jego majątku osobistego zarówno ruchomościami, jak i nieruchomościami, a do rozporządzenia nimi nie jest wymagana zgoda drugiego współmałżonka (art. 51, 51¹ k.r.o.). W przypadku dokonania rozporządzenia niezbędne jest jednak przedstawienie potwierdzenia istnienia rozdzielności. Podobnie rzecz wygląda, gdy małżonek rozporządza przedmiotem majątkowym nabytym przed zawarciem małżeństwa (nie potrzebuje zgody współmałżonka).

Magdalena Szczepanek

radczyni prawna, Kancelaria Prawna IURICO

Przypisy:

^{1. A. Dobaczewska w: Wpis hipoteki na podstawie dokumentów bankowych, Gl. 2000, Nr 9, poz. 3, teza 4.}

^{2. K. Gromek w: Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, komentarz, C.H.Beck 2010.}

^{3. Uchwała Sądu Najwyższego z dn. 25.05.1971 r., sygn. akt: III CZP 29/71, OSNC 1971, Nr 11, poz. 196.}

^{4. Wyrok SN z dn. z 13.06.2001 r. , sygn. akt: II CKN 57/00, OSP 2002, Nr 1, poz. 3.}

Podstawa prawna:

Ustawa z dn. 25.02.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.