Stosowanie przedawnienia po zmianie przepisów
W wyniku nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego z dniem 9 lipca br. doszło do rewolucji w zakresie instytucji przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych. Główne zmiany dotyczą skrócenia podstawowego okresu przedawnienia oraz konsekwencji, jakie wywołuje upływ terminu przedawnienia w odniesieniu do roszczeń wobec konsumentów.
Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, która służyć ma przede wszystkim uporządkowaniu obrotu cywilnoprawnego. Sprowadza się to do tego, aby uniemożliwić dochodzenie roszczeń sprzed lat, co do których upłynął już termin przedawnienia.
Dotychczasowe regulacje
Przed wejściem w życie nowelizacji ogólny termin przedawnienia wynosił 10 lat, natomiast roszczenia okresowe oraz roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ulegały przedawnieniu po upływie 3 lat. Kwestie te regulował art. 118 Kodeksu cywilnego. Natomiast termin przedawnienia roszczeń wynikających ze sprzedaży dokonanej w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa wynosi 2 lata (art. 554 K.c.).
Obowiązująca przez lata w odniesieniu do roszczeń cywilnoprawnych konstrukcja prawna przedawnienia wiązała skutki wystąpienia przedawnienia z inicjatywą dłużnika w tym zakresie. Oznaczało to, że nawet upływ terminu przedawnienia nie wyłączał możliwości wystąpienia do sądu z pozwem o zapłatę, natomiast dopiero po podniesieniu przez dłużnika zarzutu przedawnienia w postępowaniu sądowym, zarzut taki w razie zasadności mógł doprowadzić do oddalenia roszczenia o zapłatę. Nowelizacja wprowadza istotne zmiany w tym zakresie.
Nowe reguły przedawnienia
Po zmianie art. 118 K.c. podstawowy okres przedawnienia został skrócony z 10 do 6 lat. W odniesieniu do roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak i roszczeń okresowych, w dalszym ciągu wynosi on 3 lata.
Co istotne, wprowadzone zostały nowe zasady liczenia terminów przedawnienia, które są odwzorowaniem ustalania okresu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Obowiązujące przepisy stanowią bowiem, że koniec okresu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (przykład 1), chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata. Warto przy tym wskazać, że do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy, tj. przed 9 lipca 2018 r. i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy zmienione. Przy czym, jeżeli zgodnie z treścią nowych przepisów termin przedawnienia jest krótszy niż dotychczasowy, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeśli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby wcześniej przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Stosowanie przedawnienia
Przed wejściem w życie nowelizacji, poza różnicami w zakresie przedawnienia poszczególnych grup roszczeń (np. okresowych, z działalności gospodarczej), przepisy dotyczące przedawnienia były jednolite dla przedsiębiorców i konsumentów. Obecnie wprowadzone zostały daleko idące zmiany w tym zakresie. O ile bowiem w przypadku sporu bez udziału konsumentów, wierzyciel w dalszym ciągu może dochodzić swojego roszczenia w sądzie, a dłużnik chcąc powołać się na przedawnienie musi podnieść stosowny zarzut, to zmiany dotyczą dochodzenia roszczeń przez konsumentów. Z treści art. 117 § 21 K.c. wynika bowiem, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, że w odniesieniu do roszczeń przeciwko konsumentom sąd z urzędu będzie analizował sprawę pod kątem przedawnienia, nawet bez udziału w niej dłużnika, czy powołania się na przedawnienie (przykład 2 i 3). W przypadku gdy roszczenie kierowane będzie przeciwko konsumentowi, a termin przedawnienia upłynął, sąd oddali powództwo na podstawie przepisów o przedawnieniu.
Wyjątki ustawowe
Przepisy o przedawnieniu roszczeń wobec konsumentów są bardzo rygorystyczne, chociaż ustawa zawiera także wyjątki. Nie należy jednak oczekiwać, iż w razie przedawnienia roszczenia powoływanie się na wyjątek ustawowy uchroni przed uznaniem przez sąd przedawnienia. Wyjątki mają bowiem charakter odstępstwa od zasady i zapewne w praktyce będą stosowane jedynie w skrajnych sytuacjach. W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Nie uwzględniając upływu okresu przedawnienia sąd powinien wziąć pod uwagę przede wszystkim przesłanki wskazane w art. 1171 § 2 K.c. (przykład 4). Są to:
1) długość terminu przedawnienia,
2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia,
3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Należy jednocześnie wskazać, iż nieuwzględnienie okresu przedawnienia pomimo upływu terminu ustawowego było możliwe także przed zmianą przepisów, rozwiązanie takie było dopuszczalne na zasadach współżycia społecznego i również miało charakter wyjątkowy.
Przedawnienie wyroków i nakazów
Niezależnie od terminów przedawnienia roszczeń, zasady przedawnienia zmieniały się z chwilą uzyskania przez wierzyciela tytułu wykonawczego w postaci wyroku lub nakazu zapłaty. Obowiązująca przed nowelizacją treść art. 125 K.c. przewidywała, że roszczenia stwierdzone m.in. prawomocnym wyrokiem przedawniają się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Natomiast roszczenia okresowe należne w przyszłości przedawniały się w terminie 3-letnim. Wskutek nowelizacji tego przepisu termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem skrócony został z 10 do 6 lat, a roszczenia okresowe należne w przyszłości w dalszym ciągu ulegają przedawnieniu po 3 latach (przykład 5).
Dochodząc roszczenia w sądzie należy najpierw sprawdzić czy dłużnikiem jest konsument.
Roszczenia reklamacyjne
Przepisy nowelizacji wprowadzają także zmiany w zakresie przedawnienia roszczeń z rękojmi. W wyniku znowelizowania art. 568 K.c. sprzedawca w dalszym ciągu odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem 2 lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości - przed upływem 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Jednak zmianie uległ § 2 tego artykułu. Obecnie, jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem 2 lat od dnia wydania rzeczy ruchomej lub 5 lat w przypadku nieruchomości. Zmiany w tym zakresie dotyczą zakupu używanych rzeczy ruchomych, nawet jeżeli strony skrócą w umowie termin odpowiedzialności sprzedawcy, na podstawie art. 568 § 2 K.c. nie będzie on mógł upłynąć wcześniej niż po 2 latach od zakupu (przykład 6). Jest to zatem istotne wydłużenie odpowiedzialności sprzedawcy, nawet w przypadku skrócenia okresu tej odpowiedzialności przez strony w umowie.
Zmiany proceduralne
Nie mniej istotną zmianą wynikającą z przywołanych przepisów jest także obowiązek oznaczania w pozwie o zapłatę daty wymagalności roszczenia, przy czym dotyczy on jedynie spraw o zapłatę (przykład 7). Obowiązek ten wynika z nowej treści art. 187 § 11 Kodeksu postępowania cywilnego. Podanie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zapłatę będzie zatem obecnie elementem niezbędnym w pozwie, a brak jej wskazania będzie skutkował nierozpoznaniem sprawy przez sąd do czasu uzupełnienia braku formalnego. Warto o tym pamiętać, gdyż brak daty wymagalności w pozwie będzie opóźniał sprawy.
Kolejna zmiana jest korzystna z punktu widzenia dłużników i daje im potencjalny czas na reakcję przy zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego. W wyniku znowelizowania art. 8892 K.p.c., bank będzie przekazywał zajęte środki z rachunku dłużnika nie niezwłocznie jak do tej pory, lecz po upływie 7 dni, co umożliwia dłużnikom ewentualną reakcję i zaskarżenie czynności.
|
Przykład 1 Na podstawie umowy zlecenia z dnia 16 lipca 2018 r. przedsiębiorca wykonał usługę na rzecz konsumenta i wystawił fakturę z terminem płatności do 30 lipca 2018 r. Z uwagi na fakt, że roszczenie wynika z prowadzenia działalności gospodarczej, termin przedawnienia będzie wynosił 3 lata, upływa on jednak na koniec roku kalendarzowego. Zatem do przedawnienia roszczenia dojdzie 31 grudnia 2021 r.
Przedsiębiorca dnia 10 lipca 2018 r. sprzedał towar konsumentowi z odroczonym terminem płatności do dnia 17 lipca 2018 r. Należność nie została uiszczona, a przedsiębiorca nie podjął żadnych działań. Termin przedawnienia roszczeń wynikających ze sprzedaży dokonanej w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa wynosi 2 lata (art. 554 K.c.). Jeżeli więc sprzedawca nie wystąpi z pozwem przeciwko konsumentowi do końca 2020 r., jego roszczenie będzie przedawnione, a w przypadku złożenia pozwu do sądu, powództwo zostanie oddalone.
Sprzedawca zbył towar innemu przedsiębiorcy w dniu 10 lipca 2018 r. z odroczonym terminem płatności do dnia 17 lipca br. Termin przedawnienia wynosi 2 lata i jest liczony do końca roku. Jeżeli sprzedawca złoży pozew po upływie terminu przedawnienia, tj. po zakończeniu 2020 r., a pozwany nie podniesie zarzutu przedawnienia, sąd uzna roszczenie za zasadne.
W sierpniu 2018 r. przedsiębiorca zbył znaczną część towaru konsumentowi. Konsument zapłacił część należności, a w pozostałym zakresie zawarł z przedsiębiorcą porozumienie o spłacie, z którego się nie wywiązał. Załóżmy, że przedsiębiorca wezwał nabywcę do zapłaty, jednak z powodu choroby i hospitalizacji nie zdąży wystąpić z roszczeniem do sądu do końca 2020 r. W takim przypadku, pomimo że upłynie termin przedawnienia wobec konsumenta i sąd powinien uwzględnić przedawnienie, to zachodzą okoliczności nieuwzględnienia przez sąd okresu przedawnienia.
Na mocy orzeczenia sądu z dnia 12 lipca 2018 r. dłużnik zobowiązany jest do zapłaty na rzecz wierzyciela kwoty 15.000 zł wraz z kosztami postępowania i odsetkami ustawowymi. Jeżeli nie dojdzie do przerwania biegu przedawnienia np. wskutek złożenia wniosku egzekucyjnego do komornika, roszczenie główne ulegnie przedawnieniu z dniem 31 grudnia 2024 r. (6 lat), a roszczenie o odsetki z dniem 31 grudnia 2021 r. (3 lata).
Osoba fizyczna w dniu 12 lipca 2018 r. zakupiła od przedsiębiorcy używaną kosiarkę z napędem. Strony w umowie skróciły odpowiedzialność sprzedawcy do 1. roku od wydania rzeczy. Przed nowelizacją odpowiedzialność sprzedawcy byłaby ograniczona czasowo do roku, tj. do 12 lipca 2019 r., po nowelizacji roszczenia kupującego konsumenta ulegną przedawnieniu dopiero po 2 latach.
W dniu 10 lipca 2018 r. przedsiębiorca zbył towar innemu przedsiębiorcy, co potwierdza faktura z 14-dniowym terminem płatności. W przypadku braku zapłaty należności, sprzedawca chcąc dochodzić roszczenia w sądzie, do typowego pozwu powinien wpisać datę wymagalności roszczenia, tj. 25 lipca 2018 r., czyli dzień następny po upływie terminu płatności wskazanego na fakturze. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.)
Ustawa z dnia 13.04.2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1104)
autor: Łukasz Wilmiński
Gazeta Podatkowa nr 56 (1513) z dnia 2018-07-12