Upadłość konsumencka realną szansą na nowy start?

Zasadniczo wyjście z zadłużenia dokonuje się kosztem należności wierzycieli, bowiem w przypadku wykonania planu spłaty przez upadłego, niezaspokojone wierzytelności zostają umorzone. Dąży się do sytuacji idealnej, pozwalającej na wyważenie i pogodzenie interesów dłużnika i jego wierzycieli, tak aby dłużnikowi umożliwić nowy start życiowy bez długów, a wierzycielom zaspokojenie w jak najwyższym stopniu.

Wniosek taki może złożyć osoba, która nie prowadzi działalności gospodarczej, czyli konsument, "nie-przedsiębiorca". Postępowanie oddłużeniowe przewidziane dla konsumentów nie obejmuje osób fizycznych, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej, wykreślając właściwy wpis z ewidencji działalności gospodarczej, czyli aktualnie są konsumentami, ale wcześniej byli przedsiębiorcami. Brak możliwości wnioskowania o upadłość konsumencką w tym przypadku jest czasowy i ogranicza się do roku liczonego od dnia wykreślana wpisu z ewidencji działalności gospodarczej (art. 8 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, zwane dalej Ustawą). Po upływie tego okresu osoby takie mogą wnioskować o upadłość konsumencką, nawet wówczas, gdy długi pochodzą z zakończonej działalności gospodarczej. Małżonkowie nie mogą złożyć jednego wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej bez względu na to, czy długi pochodzą ze wspólnie zawartych umów. Konieczne jest złożenie dwóch osobnych wniosków i wnioskowanie o połączenie spraw małżonków do wspólnego rozpoznania przez sąd jako spraw pozostających ze sobą w związku (art. 219 Kodeksu postępowania cywilnego). Czy osoba, która popadła w chorobę psychiczną może wnioskować o upadłość konsumencką? Tak, ponieważ brak czy ograniczenie w zdolności do czynności prawnej nie wyłącza zdolności upadłościowej.

Aby sąd ogłosił upadłość konsumencką muszą zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

1. dłużnik zgłaszający wniosek jest konsumentem, czyli osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, o czym mowa powyżej. Przykład: Jan Kowalski;
2. dłużnik jest niewypłacalny, czyli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, innymi słowy nie spłaca wierzycieli. Przykład: Jan Kowalski nie uiszcza rat kredytu hipotecznego, nie opłaca rachunków, zaprzestał spłaty karty kredytowej;
3. niewypłacalność jest skutkiem wyjątkowych okoliczności (okoliczności obiektywne). Przykładowo takimi okolicznościami są:
• co do osoby dłużnika: choroba, niepełnosprawność (ale już nie alkoholizm czy narkomania). Zdolność upadłościową wyłącza również rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie dłużnika lub za jego zgodą, rozwiązanie umowy zlecenia skutkiem nienależytego wykonywania obowiązków a także lekkomyślne zaciągnięcie zobowiązania przez dłużnika, który znajduje się w stanie niewypłacalności;
• związane z sytuacją gospodarczą lub polityczną kraju: zmiana kursu walut, kryzys finansowy pociągający za sobą dekoniunkturę na rynku pracy, spadek produkcji;
• inne: utrata majątku skutkiem kradzieży lub innych zdarzeń takich jak pożar, powódź, susza;
4. niewypłacalność wynikła z okoliczności niezależnych od dłużnika, czyli przez niego niezawinionych, niebędących efektem umyślnego działania, niedbalstwa, czy lekkomyślności. Zakłada się zatem, że upadłością konsumencką objęci są "uczciwi" dłużnicy, ale przypadek każdego z nich jest rozpatrywany przez sąd indywidualnie z uwzględnieniem warunków osobistych i zawodowych dłużnika;
5. dłużnik nie był uprzednio upadłym lub dokonał czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, przy czym ta przesłanka ma charakter czasowy i ogranicza się do okresu dziesięciu lat liczonych wstecz przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć wyłącznie dłużnik, nie może tego uczynić wierzyciel. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie powoduje zawieszenia toczących się postępowań egzekucyjnych, skutek ten powstaje dopiero z chwilą ogłoszenia upadłości (art. 146 ust. 1 Ustawy w zw. z art. 491² ust. 1 Ustawy), inaczej w systemie amerykańskim, gdzie wraz z wnioskiem o upadłość konsumencką filling up bankruptcy proceedings zostaje zawieszona egzekucja roszczeń ze strony wierzycieli. Ustawa nie przewiduje terminu na złożenie takiego wniosku, inaczej w przypadku przedsiębiorców, których obowiązuje dwutygodniowy termin (art. 21. ust. 1 Ustawy został wyłączny), zatem wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może zostać złożony w każdym czasie.

Opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wynosi 200 zł (art. 75 pkt 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Dłużnik może wnioskować o zwolnienie od kosztów sądowych, takich jak opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości, opłat od zażaleń w toku postępowania a także innych kosztów postępowania upadłościowego z tego względu, że nie jest w stanie ich ponieść (art. 101 § 1 i 102 § 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Uzyskanie zwolnienia od kosztów sądowych w całości, czy w części, zwłaszcza jeśli obejmuje również koszty masy upadłości, w tym wynagrodzenie syndyka może jednak stanowić podstawę do oddalenia wniosku z uwagi na to, że majątek dłużnika nie wystarcza nawet na pokrycie kosztów postępowania (art. 13 ust. 1 Ustawy). Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się do sądu upadłościowego, czyli sądu rejonowego - sądu gospodarczego (wydziału gospodarczego) właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika (art. 18 Ustawy). Jeżeli wniosek nie spełnia wymagań ustawowych lub został nienależycie opłacony, nie podlega automatycznie zwrotowi, dłużnik zostanie wezwany o uzupełnianie braków.

Postępowanie w przedmiocie upadłości konsumenckiej jest postępowaniem obligatoryjnie przeprowadzanym w trybie likwidacyjnym, czyli ma na celu likwidację majątku dłużnika.

Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd zwraca się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla dłużnika o udzielenie informacji, czy dłużnik w ciągu pięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości zgłaszał fakt dokonywania czynności prawnych podlegających opodatkowaniu. W ten sposób sąd uzyskuje informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika, na mocy których rozporządził on składnikami swojego majątku, które to czynności jeśli zostaną uznane za dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli, będą skutkować oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Sąd zasięga również informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, czy dłużnik jest wspólnikiem spółek handlowych. Informacja pozytywna będzie prowadzić do odrzucenia wniosku, ponieważ do wspólników spółek osobowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia oraz partnerów, znajdują zastosowanie przepisy dotyczące upadłości przedsiębiorców.

Czy zatem komandytariusz podlega przepisom o upadłości konsumenckiej? Komandytariusz jest wspólnikiem w spółce komandytowej i za zobowiązania tej spółki odpowiada do wysokości sumy komandytowej pomniejszej o wniesiony wkład (art. 111 i 112 § 1 Kodeksu spółek handlowych), a zatem, co do zasady, nie odpowiada bez ograniczenia, tak więc jeśli nie prowadzi działalności gospodarczej, może wnioskować o upadłość konsumencką. Natomiast czy wniosek komplementariusza o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zostanie przyjęty? Nie, ponieważ komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki komandytowej bez ograniczenia, a zatem stosuje się do niego przepisy o upadłości przedsiębiorców.

Konsument może samodzielnie przeprowadzić likwidację masy upadłości, ale pod nadzorem syndyka. Decyzja w tym zakresie zależy od uznania sędziego - komisarza. Dłużnik może wnioskować o powierzenie mu funkcji syndyka już we wniosku o ogłoszenie upadłości. Należy zwrócić uwagę na fakt, że sprawowanie tej funkcji będzie wymagało od upadłego więcej niż rozeznania w przepisach prawa, co z kolei może decydować o nie częstym sięganiu przez sędziego - komisarza po to rozwiązanie.

Regulacja prawna z omawianego zakresu upadłości konsumenckiej znajduje się w art. 491¹ - 491³ ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.

Sylwia Gładysz

aplikantka radcowska, Kancelaria Radców Prawnych R. Ptak i Wspólnicy Sp.K.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze - tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.
3. Ustawa z dn. 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.
4. Ustawa z dn. 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.