Wielka wyprzedaż, czyli prawa sprzedawcy i nabywcy

Konsument, zgodnie z obowiązującą w polskim systemie prawa doktryną, uznawany jest za słabszego uczestnika rynku, w związku z czym przyjmuje się, że konieczne jest objęcie go wzmożoną ochroną. Przybiera ona przede wszystkim postać uprawnień, z których klient może korzystać w relacjach handlowych z przedsiębiorcą. Zostały one uregulowane przede wszystkim w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (zwana dalej: ustawą).

Zasadniczym pojęciem mającym wpływ na zakres ochrony nabywców, jest niezgodność towaru z umową, a instrumentem służącym realizacji uprawnień konsumenta jest zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru z umową oraz żądanie doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z umową. Uprawnienia te konsument realizuje poprzez złożenie u przedsiębiorcy odpowiedniego dokumentu reklamacyjnego, w którym oba powyższe elementy powinny się znaleźć.

Zakres uprawnień ochronnych konsumenta ma charakter dwoisty oraz dwuetapowy.

Pierwsza grupa uprawnień uregulowana została w przepisie art. 8 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia. Uprawnienia te mają charakter zasadniczy, a wybór pomiędzy żądaniem naprawienia towaru a jego wymianą należy do kupującego.

Alternatywna grupa uprawnień została uregulowana w przepisie art. 8 ust. 4 ustawy. Stanowi on, że w razie gdyby kupujący nie mógł żądać naprawy lub wymiany towaru albo jeżeli sprzedawca nie zdołał uczynić zadość żądaniu konsumenta w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy.

Przy określeniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany należy brać pod uwagę rodzaj towaru i cel jego nabycia. W tym zakresie zawsze powinny decydować okoliczności konkretnego przypadku, a kupujący ma prawo żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy nawet w sytuacji, gdy niemożliwość wymiany towaru ma charakter przejściowy. Zaznaczyć przy tym należy, że nabywca nie może odstąpić od umowy, gdy niezgodność towaru z umową jest nieistotna. W takiej sytuacji może jedynie żądać obniżenia ceny, przy czym niezgodność towaru jest istotna wtedy, gdy kupujący nie może z jej powodu albo w ogóle korzystać z rzeczy albo też zgodnie z jej przeznaczeniem, a ocena stopnia zgodności należy przede wszystkim do kupującego. Odstępując od umowy konsument zobowiązany jest zwrócić sprzedawcy wszystko, co otrzymał od niego na mocy umowy, a z drugiej strony może żądać nie tylko zwrotu tego, co sam świadczył, ale również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Kupujący nie ma natomiast obowiązku wynagradzać sprzedawcy za normalne zużycie rzeczy, powstałe przy prawidłowym korzystaniu z niej.

Ponad powyższe konieczne jest wskazanie, że sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu. Na zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru z umową mamy jednak tylko dwa miesiące od momentu jej stwierdzenia. Jeżeli się spóźnimy, nie możemy wówczas wymagać naprawy ani wymiany wadliwej rzeczy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.

Sytuacją, która w praktyce ma miejsce stosunkowo często, jest oferowanie towarów przez sprzedawców w ramach różnego rodzaju promocji i wyprzedaży. Niejednokrotnie zdarza się wówczas, że przedsiębiorcy zastrzegają, że zakupiony towar nie podlega reklamacji i tym samym informują konsumenta o ograniczeniach w zakresie możliwości korzystania z jego ustawowych uprawnień. Biorąc pod uwagę całokształt transakcji sprzedaży towaru, oświadczenie sprzedawcy należałoby odczytywać wtedy jako element umowy, w związku z czym powstaje pytanie, czy tego rodzaju oświadczenie będzie odnosić skutek prawny i czy rzeczywiście konsument będzie pozbawiony możliwości wykonywania swoich praw.

Ustawodawca przewidział taką sytuację i w związku z faktem, że konsument chroniony jest w sposób szczególny, ograniczył możliwość wyłączenia przez strony umowy ustawowych uprawnień konsumenta. Przepis art. 11 ustawy stanowi bowiem, że uprawnień unormowanych w ustawie nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W związku z powyższym należy stwierdzić, że przecena lub wyprzedaż towarów nie oznacza, że mamy mniejsze prawa w stosunku do sprzedawcy niż zwykle. Zasadne jest nawet stwierdzenie, że cena nie odgrywa żadnej roli w zakresie wykonywania uprawnień konsumenckich, przyznanych przez ustawę. Zatem fakt, że towar został nabyty w ramach wyprzedaży, nie ogranicza konsumenta w możliwości żądania naprawy lub wymiany towaru, albo też obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy, choć oczywiście zaznaczyć należy, że gdyby doszło do odstąpienia od umowy i zwrotu towaru, konsument otrzyma tylko tyle, ile za dany towar zapłacił. Wcześniej jednak uprawniony jest do wystąpienia z żądaniem naprawy towaru albo jego wymiany na nowy.

Na marginesie należy zaznaczyć, że w sytuacji, gdy umowa sprzedaży konsumenckiej jest równocześnie umową zawieraną na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, kupującemu przysługuje również prawo odstąpienia od umowy na zasadach określonych w ustawie o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. W tym wypadku - w terminie 10 dni od zawarcia umowy - kupujący może odstąpić od umowy bez podawania przyczyn i wykazywania jakichkolwiek przesłanek.

Maciej Skrzypek, aplikant radcowski Kancelaria Prawna IURICO

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 27.07.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego - Dz.U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 02.03.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny - tekst ujedn. Dz. U. Nr 22, poz. 271.