Co może skontrolować inspektor pracy?

Z pewnością większość pracodawców chciałaby zostać uprzedzona o kontroli ze strony Państwowej Inspekcji Pracy. W niektórych sprawach państwowy inspektor pracy może się jednak pojawić w firmie niezapowiedziany i to o każdej porze dnia i nocy. Kontrola legalności zatrudnienia, stanu bhp czy wypłacania wynagrodzenia w wysokości minimalnej stawki godzinowej może odbywać się w każdym czasie. Niezależnie od tematyki kontroli, inspektor pracy nie musi uprzedzać pracodawcy o planowanej kontroli (art. 24 ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, dalej ustawy o PIP). Ponadto inspektor może przeprowadzić kontrolę w danym zakładzie nawet wtedy, gdy trwa już w nim inna kontrola (np. ze strony ZUS lub urzędu skarbowego). Pracodawca powinien wiedzieć, że, poza nielicznymi przypadkami, inspektor nie powie mu, czy kontrola została wszczęta w wyniku skargi. Państwowy Inspektor Pracy nie może ujawniać takich danych, chyba że skarżący zgodził się (w formie pisemnej), aby inspektor mógł powołać się na fakt wniesienia skargi.

Zakres podmiotowy kontroli ze strony PIP obejmuje przede wszystkim pracodawców, tj. jednostki organizacyjne i osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają one pracowników. Wizyty inspektora mogą się jednak spodziewać również firmy zatrudniające osoby świadczące pracę w ramach umów cywilnoprawnych lub tzw. samozatrudnienia. Zakres kontroli w przypadku takich firm jest ograniczony - sprowadza się ona do spraw związanych z bhp oraz legalnością zatrudnienia, a od 1 stycznia 2017 r. również do przestrzegania przepisów dotyczących minimalnej stawki godzinowej dla zleceniobiorców.

Po okazaniu legitymacji służbowej i imiennego upoważnienia do przeprowadzenia kontroli inspektor może przystąpić do swoich czynności (w sytuacjach niecierpiących zwłoki przedstawienie upoważnienia może nastąpić w ciągu 7 dni od rozpoczęcia kontroli). W celu przeprowadzenia kontroli inspektor, zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o PIP, ma prawo m.in. do:

• swobodnego wstępu na teren oraz do obiektów i pomieszczeń podmiotów kontrolowanych,
  
• przeprowadzania oględzin obiektów, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy - w odniesieniu do całego zakładu pracy,
  
• żądania od pracodawcy oraz od aktualnych i byłych pracowników (bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia), pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą oraz wzywania i przesłuchiwania tych osób w związku z przeprowadzaną kontrolą,
  
• żądania przedłożenia akt osobowych i wszelkich dokumentów związanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lub osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.

Inspektor ma prawo do utrwalania przebiegu i wyników oględzin obiektów, pomieszczeń, stanowisk pracy, maszyn i urządzeń oraz przebiegu procesów technologicznych i pracy, za pomocą aparatury i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku. Uprawnienie to jest często wykorzystywane w czasie kontroli dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wypadków przy pracy.

Efektem finalnym kontroli przeprowadzonej przez inspektora pracy jest stwierdzenie naruszeń przepisów prawa pracy w określonych dziedzinach albo brak uchybień. W razie stwierdzenia nieprawidłowości inspektor może sformułować wystąpienie, wydać nakaz lub nałożyć na pracodawcę mandat karny. Wystąpienie to przedstawione na piśmie wnioski pokontrolne, które powinny być przez pracodawcę uwzględnione. W ciągu maksymalnie 30 dni pracodawca powinien wskazać inspektorowi termin realizacji wniosków zawartych w wystąpieniu.

Nakaz to decyzja administracyjna, której niewykonanie jest wykroczeniem przewidzianym w art. 283 § 2 pkt 7 K.p. Inspektor może też samodzielnie nałożyć grzywnę w postaci mandatu karnego, w wysokości od 20 zł do 5.000 zł. Standardowy mandat wynosi od 1.000 zł do 2.000 zł. W przypadku dwukrotnego ukarania za wykroczenie określone w Kodeksie pracy i popełnienia w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania kolejnego takiego wykroczenia, kwota mandatu może wzrosnąć do 5.000 zł.

W trakcie kontroli inspektor może też wydawać ustne polecenia, w celu usunięcia nieprawidłowości, które mogą być skorygowane na etapie kontroli lub bezpośrednio po jej zakończeniu. Takie polecenie może dotyczyć m.in. wyegzekwowania minimalnej stawki godzinowej dla zleceniobiorcy.