Czy odstępne podlega VAT?

W sprawie rozpoznanej przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 4 maja 2017 r., sygn. akt I SA/Wr 1245/16, spółka złożyła wniosek o interpretację podatkową, aby się dowiedzieć, czy odstępne powinno być opodatkowane podatkiem VAT. Ze złożonego wniosku wynikało, że spółka rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej w przedmiocie handlu towarami używanymi.

Podatnik wskazał, że jego działalność opiera się przede wszystkim na skupowaniu od osób fizycznych, niebędących podatnikami VAT, towarów używanych, a następnie ich sprzedaży ostatecznym odbiorcom. Spółka podała, że zdarzają się sytuacje, w których przed zawarciem właściwej umowy sprzedaży sprzedający decydują się na zawarcie umowy przedwstępnej (tj. umowy zawierającej oznaczony termin, przed którego upływem strony zobowiązują się zawrzeć umowę właściwą, inaczej zwaną przyrzeczoną). Na mocy umowy przedwstępnej spółka wypłaca sprzedającemu zaliczkę na poczet późniejszej (przyrzeczonej) dostawy towaru.

Postanowienia umowy przedwstępnej dają stronom możliwość odstąpienia od umowy bez podania przyczyny, ale za zapłatą odstępnego. Odstąpienie w takim wypadku musi nastąpić najpóźniej do dnia, w którym powinna być zawarta umowa przyrzeczona. W przypadku odstąpienia od umowy przez sprzedającego, spółka otrzymuje zwrot uprzednio wypłaconej zaliczki oraz ustaloną umownie kwotę odstępnego. W sytuacji gdy nie ma miejsca odstąpienie od umowy przedwstępnej przez którąkolwiek ze stron, spółka sprzedaje nabyte ostatecznie towary używane osobom trzecim, opodatkowując VAT marżę uzyskaną na transakcji.

Spółka jest czynnym zarejestrowanym podatnikiem VAT i będzie nabywać towary i usługi, które będą wykorzystywane wyłącznie do celów prowadzonej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT.

Podatnik chciał wiedzieć, w jaki sposób powinien traktować na gruncie VAT wypłacane na jego rzecz przez sprzedającego należności z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej.

W ocenie spółki należności z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej powinno się traktować jako opłaty będące poza zakresem VAT (niepodlegające VAT). Odstępne i kary umowne nie stanowią bowiem wynagrodzenia za wykonanie czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 ustawy o VAT, przede wszystkim odpłatnego świadczenia usług na terytorium kraju.

Organ podatkowy uznał stanowisko spółki za nieprawidłowe. Podkreślił, że wypłacane na rzecz spółki należności otrzymane od sprzedającego z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej stanowią wynagrodzenie za usługę i będą podlegać opodatkowaniu VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT jako odpłatne świadczenie usług.

Sprawa na skutek skargi podatnika trafiła do rozpoznania do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. Uznał on skargę za słuszną i uchylił interpretację podatkową.

W uzasadnieniu wyroku WSA we Wrocławiu orzekł, że sam fakt, iż sprzedawca i nabywca zgodnie z prawem uzgodnili, że w razie odstąpienia od umowy przedwstępnej (a w istocie w razie rezygnacji z zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży) sprzedawca zobowiązany jest do zapłaty odstępnego, nie jest okolicznością przemawiającą za jej opodatkowaniem VAT.

Sąd uznał za błędną wykładnię przepisów o VAT dokonaną przez organ podatkowy w oparciu o przepisy polskiego prawa cywilnego. Takie działanie jest bowiem sprzeczne z dyrektywą 112, której przepisy muszą być stosowane jednolicie na terytorium UE.

Jak podniósł WSA, TSUE wskazywał wyraźnie w swoim orzecznictwie, że cel dyrektywy 112 byłby poważnie zagrożony, gdyby uznanie danej transakcji za dostawę towarów (czy świadczenie usług) było uzależnione od spełnienia przesłanek, które różniłyby się w zależności od prawa cywilnego danego państwa członkowskiego.

W omawianej sprawie odstępne nie stanowi zapłaty za wyrażenie zgody przez nabywcę na odstąpienie od umowy, ponieważ odstąpienie od umowy stanowi realizację uprawnienia sprzedającego i jest czynnością jednostronną.

Wywołuje to ściśle określone konsekwencje: niezawarcie umowy sprzedaży, zwrot zaliczki i konieczność zapłaty odstępnego przez sprzedającego. Nabywca, płacąc sprzedającemu zaliczkę na poczet późniejszej (przyrzeczonej) dostawy towaru, ma prawo oczekiwać, że umowa dojdzie do skutku i w efekcie sprzeda on towary używane. W sprawie zatem należy uznać, że odstępne jest rodzajem rekompensaty za niespełnienie zobowiązania wynikającego z umowy przedwstępnej w postaci zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży. Trudno w takiej sytuacji mówić o zgodnym zakończeniu umowy, skoro nawet nie doszło do jej zawarcia. Nie można też uznać, że odstępne wiąże się bezpośrednio z umową sprzedaży, do której zawarcia nie dochodzi.

W konsekwencji nie sposób dostrzec w sprawie świadczenia wzajemnego mającego wystarczająco bezpośredni związek między świadczeniem usługi a zapłatą odstępnego, którego istnienie stanowi warunek konieczny dla opodatkowania danej czynności podatkiem VAT.

W rezultacie sąd uznał, że należności wypłacone na rzecz skarżącej (odstępne) przez sprzedającego z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej zobowiązującej do zawarcia umowy sprzedaży towarów używanych nie podlegają opodatkowaniu VAT.

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców}