Droga konieczna
Sąd Rejonowy w mieście S. oddalił wniosek Mirosława B. o zmianę prawomocnego postanowienia oddalającego wniosek o ustanowienie drogi koniecznej. Wniosek został złożony w sytuacji, w której na rzecz nieruchomości wnioskodawcy ustanowiona była już służebność drogi koniecznej, jednakże nie zapewniała ona - zdaniem wnioskodawcy - odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.
Rozpoznający apelację wnioskodawcy od tego postanowienia - Sąd Okręgowy w S. powziął wątpliwość, której dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym: "Czy żądanie strony inicjującej postępowanie o zmianę przebiegu służebności drogi koniecznej ustanowionej na jej rzecz rozpoznawane jest w postępowaniu nieprocesowym (art. 626 k.p.c.), czy też według przepisów o postępowaniu procesowym?". Sąd Najwyższy podjął uchwałę o następującej treści: Sprawa o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności drogi koniecznej, wszczęta przez właściciela nieruchomości władnącej, jest rozpoznawana w trybie postępowania nieprocesowego. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2007 roku, sygn. akt III CZP 70/07
Sąd Najwyższy w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę na to, iż po ustanowieniu służebności może z różnych przyczyn pojawić się potrzeba jej zmiany - choćby przez poszerzenie czy złagodzenie zakrętów. Zmianą może być zainteresowany zarówno właściciel nieruchomości obciążonej, jak i właściciel nieruchomości władnącej. Wyrazem uznania, że służebności gruntowe nie mogą mieć stałej i niezmiennej treści - jak wskazał Sąd Najwyższy - jest m.in. art. 291 Kodeksu Cywilnego, który stanowi, iż jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności chyba, że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej. Rzecz jednak w tym, iż prawodawca przyznał roszczenie o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności wyłącznie właścicielowi nieruchomości obciążonej. Roszczenie to, wynikające z wymienionego przepisu - wobec jego jednoznacznego i oczywistego brzmienia - nie przysługuje zatem właścicielowi nieruchomości władnącej.
Sąd Najwyższy uznał również rozwiązanie za ułomne i niespójne, dlatego też szukał rozstrzygnięcia na gruncie innych przepisów. Zwrócił uwagę na art. 145 Kodeksu Cywilnego zgodnie, z którym drogę konieczną ustanowić można wówczas, gdy nieruchomość określana następnie jako "władnąca" nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do niej budynków gospodarskich.
Zdaniem Sądu Najwyższego może dojść do sytuacji, w której "nieodpowiedniość" dostępu, gwarantowanego istniejącą już służebnością drogi koniecznej, stanie się wynikiem zmiany stosunków oraz powstaniem ważnej potrzeby gospodarczej, uzasadniającej inny "odpowiedni" dostęp. Jako przykład Sąd Najwyższy wskazał sytuację, gdy wytyczona i używana dotychczas droga konieczna okaże się - ze względów technicznych lub trakcyjnych - zbyt wąska albo zbyt niedogodna, aby zapewnić właścicielowi nieruchomości władnącej odpowiedni kontakt z drogą publiczną. W takim wypadku powstaje sytuacja wypełniająca hipotezę art. 145 § 1 k.c., co uzasadnia wystąpienie przez właściciela nieruchomości władnącej z wnioskiem o ustanowienie nowej drogi koniecznej, zapewniającej odpowiednie połączenie z drogą publiczną
Sąd Najwyższy uznał za oczywiste, iż taka sprawa, choć w sensie materialnym stanowi sprawę o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności drogi koniecznej, jest w istocie sprawą o ustanowienie służebności w rozumieniu przepisów rozdziału 5, działu III, tytułu II księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego, a zatem podlega rozpoznaniu w trybie postępowania nieprocesowego.
