Każdy pracownik odpowiada za...
Odpowiedzialność materialną pracownika za szkodę powstałą w mieniu pracodawcy możemy podzielić na odpowiedzialność ogólną oraz za szkodę w mieniu powierzonym. Odpowiedzialność ogólną ponoszą wszyscy pracownicy. Ma ona więc charakter powszechny i dotyczy każdego zatrudnionego.
Wystąpienie szkody nie wystarczy
Ogólna odpowiedzialność materialna jest odpowiedzialnością łagodniejszego rodzaju w porównaniu do odpowiedzialności pracownika za szkodę w mieniu powierzonym.
Warunki, na jakich pracownik ponosi powyższą odpowiedzialność, określają art. 114-122 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
W myśl art. 114 K.p., pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną, na zasadach określonych we wspomnianych artykułach.
Do wystąpienia odpowiedzialności materialnej ogólnej muszą wystąpić łącznie takie przesłanki, jak:
- szkoda w mieniu pracodawcy,
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pracowniczego,
- wina pracownika,
- związek przyczynowy pomiędzy zawinionym działaniem bądź zaniechaniem pracownika a powstałą szkodą.
Jeżeli szkoda w mieniu już wystąpi, warto wiedzieć, że ogólna odpowiedzialność za nią jest ograniczona. Pracownik odpowiada za szkodę jedynie w granicach rzeczywistej straty, jaką poniósł pracodawca i tylko w zakresie normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Ponadto odszkodowanie za wyrządzoną szkodę nie może przekroczyć wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Odpowiedzialność tylko za rzeczywistą stratę
Pojęcie szkody jest podstawowym pojęciem z zakresu odpowiedzialności materialnej. Nie jest ono jednak zdefiniowane w Kodeksie pracy, stąd należy go poszukać w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z tym kodeksem, szkoda to uszczerbek w prawnie chronionych dobrach materialnych, mogąca przybrać postać:
- rzeczywistej straty,
- utraty przez pracodawcę spodziewanych korzyści z mienia, które mogłyby wystąpić, gdyby nie wyrządzono szkody w mieniu,
- zmniejszenia wartości mienia pracodawcy.
Dla ogólnej odpowiedzialności materialnej ważne jest pojęcie rzeczywistej straty, bowiem tylko za tę stratę odpowiada pracownik. Przez rzeczywistą stratę będziemy rozumieli uszczerbek majątkowy poniesiony przez pracodawcę w mieniu, które do niego należało przed wyrządzeniem szkody. Przykładowo, jeżeli zniszczeniu uległ jeden z elementów produktu, który w końcowej fazie produkcji miał przybrać postać finalną, to rzeczywistą stratą będzie wartość tego zniszczonego elementu, nie zaś przewidywana wartość produktu końcowego.
Należy jednak pamiętać, że powstanie szkody w mieniu pracodawcy występuje wówczas, gdy mienie należy do pracodawcy, tj. gdy pracodawca jest jego właścicielem lub posiadaczem.
Należy pamiętać, że odpowiedzialność materialna pracownika za szkodę będzie wykluczona, jeżeli szkoda powstała w następstwie podjęcia przez pracownika działań w ramach obrony koniecznej lub w stanie wyższej konieczności.
Zawinione naruszenie obowiązków
Niezbędnym warunkiem powstania pracowniczej odpowiedzialności materialnej opartej na zasadach ogólnych jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez pracownika obowiązków pracowniczych.
Kodeks pracy nie zawiera zamkniętego katalogu obowiązków pracownika, wskazując jedynie podstawowe z nich. Oprócz Kodeksu pracy obowiązki pracownika określone być mogą w regulaminie pracy, układach zbiorowych czy wreszcie w treści umowy o pracę. Obowiązki te może również skonkretyzować polecenie przełożonego (ustne lub pisemne) bądź ustalony zakres obowiązków.
Pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę tylko wtedy, gdy jego działanie lub zaniechanie, które było przyczyną powstania szkody, było zawinione. Wina może wystąpić w postaci umyślnej lub nieumyślnej. Te dwie postacie winy odróżnia (po stronie winy umyślnej) zamiar powzięty przez pracownika wyrządzenia przez niego szkody w mieniu pracodawcy bądź poprzez bezpośrednie działanie bądź poprzez godzenie się na powstanie szkody, której wystąpienie można przewidzieć.
Musi wystąpić związek
Pomiędzy zawinionym działaniem pracownika a wystąpieniem szkody musi wystąpić związek przyczynowy. Przyczyna wystąpienia szkody to zawinione działanie lub zaniechanie pracownika, skutek takiego postępowania pracownika to wystąpienie szkody.
W przypadku odpowiedzialności materialnej ogólnej pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę tylko w granicach normalnych następstw działania lub zaniechania z którego szkoda wynikła. Przywołajmy w tym miejscu wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 r. (sygn. akt I CKU 111/97), w myśl którego związek przyczynowy zachodzi, jeżeli: "(...) zależność między badanym zdarzeniem, a szkodą odpowiada kryterium ⟨⟨normalności następstw⟩⟩(...)". Przez normalne następstwa będziemy tu rozumieli standardowe, typowe następstwa określonej sytuacji, następstwa, których na ogół oczekuje się w konsekwencji wystąpienia określonego zdarzenia, będącego źródłem tych następstw. Będą to więc następstwa niebędące wynikiem zaistnienia niespotykanego zbiegu okoliczności.
Na koniec ważna informacja dla pracodawcy. To na nim, w razie sporu sądowego, spoczywa ciężar udowodnienia powstania szkody, jej wysokości, bezprawności działania lub zaniechania pracownika oraz związku przyczynowego między tym działaniem (lub zaniechaniem) a powstaniem szkody.
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa Nr 454 z dnia 2008-05-15
