Kiedy kierowcy przysługuje ryczałt noclegowy?
Na wynagrodzenie większości kierowców składa się nie tylko pensja zasadnicza, ale również dodatkowe świadczenia. W przypadku kierowców mają one niemałe znaczenie, często stanowią bowiem dużą część przysługującego im wynagrodzenia. Te świadczenia to diety i ryczałty z tytułu podróży służbowej, podwyższające poziom pensji. Niekiedy jednak zasady ich przyznawania budzą kontrowersje, szczególnie jeżeli chodzi o prawo do ryczałtu za nocleg odbywany w kabinie samochodu.
Kierowcy, tak jak pracownicy z innych grup zawodowych, mają prawo do świadczeń z tytułu podróży służbowej, zgodnie z ogólną dyspozycją art. 775 K.p. W odróżnieniu jednak od pozostałych zatrudnionych, ich praca w zdecydowanej większości odbywa się w warunkach ciągłej podróży służbowej. Przesądza o tym definicja podróży służbowej kierowcy, zawarta w przepisach odrębnych, tj. ustawie o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.). W myśl art. 2 pkt 7 tej ustawy, taką podróżą jest:
- każde wykonywanie przewozu drogowego poza siedzibą pracodawcy lub poza innym miejscem, w którym wykonuje on swoją działalność (oddziałem, filią),
- każdy wyjazd poza wskazaną miejscowość, w celu wykonania przewozu drogowego.
Jak widać z powyższej definicji, kierowca większość swojego czasu pracy spędza w podróży służbowej. Z tego tytułu przysługują mu świadczenia określone w przepisach odpowiedniego rozporządzenia, w aktach wewnątrzzakładowych lub w umowie o pracę (art. 775 § 2-5 K.p.). Pracodawca budżetowy w zakresie zwrotu kosztów podróży służbowej obligatoryjnie stosuje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi (…) z tytułu podróży służbowej. W firmach spoza tej sfery regulacje w tych sprawach mogą być zamieszczone w regulaminie wynagradzania (układzie zbiorowym) lub w umowie o pracę, z zastrzeżeniem minimalnego poziomu diety krajowej i zagranicznej na poziomie nie niższym niż 30 zł.
Zakładając, że pracodawca stosuje przepis ww. rozporządzenia delegacyjnego lub że przyjęte u niego rozwiązania zakładowe opierają się na tym rozporządzeniu, pracownikowi w podróży służbowej, w tym kierowcy, przysługuje ryczałt za nocleg. Podstawowym warunkiem jego przyznania jest niezapewnienie bezpłatnego noclegu przez pracodawcę. Ponadto ryczałt wypłacany jest, jeżeli pracownik nie przedłoży rachunku za nocleg (w podróży krajowej za nocleg w hotelu). W odniesieniu do kierowców, których nocleg często przypada w kabinie samochodu, pojawił się jednak poważny problem z interpretacją charakteru takiego nocnego wypoczynku. Z przepisów nie wynika bowiem, czy można go zaliczyć do bezpłatnego noclegu zapewnionego przez pracodawcę, co wyłącza prawo do ryczałtu. W tej sprawie na przestrzeni lat pojawiały się różne, niekiedy rozbieżne opinie.
Brak ustawowego określenia co należy rozumieć przez zapewnienie pracownikowi bezpłatnego noclegu był powodem analizowania tego problemu na drodze sądowej. Sąd Najwyższy kilkakrotnie zajmował się tą kwestią, wydając orzeczenia, w których przez pewien czas prezentowano jednolite stanowisko. W uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 2007 r. (sygn. akt I PK 232/06) Sąd Najwyższy wskazał, iż zapewnienie noclegu obejmuje nie tylko możliwość snu, ale także inne niezbędne czynności życiowe związane z noclegiem. W ten sposób przychylił się do opinii, iż odpoczynek nocny w kabinie samochodu nie jest zapewnieniem kierowcy bezpłatnego noclegu. Stanowisko powyższe zostało potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r. (sygn. akt I PK 230/07). Podobnie uznał też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 kwietnia 2011 r. (sygn. akt II PK 234/10).
Z tej jednolitej linii orzeczniczej wyłamał się SN w wyroku z dnia 4 czerwca 2013 r. (sygn. akt II PK 296/12). Przyjął mianowicie, że ustawodawca europejski nie postrzega spania kierowcy w kabinie, jeśli dokonał on takiego wyboru, a kabina jest wyposażona w miejsce do spania, jako sytuacji zagrażającej życiu i zdrowiu jego i innych uczestników ruchu. W konsekwencji, aprobata takich warunków wyłącza możliwość dochodzenia jakiejkolwiek rekompensaty za brak hotelu (tu ryczałtu za nocleg), chyba że co innego wynika z umowy lub aktów wewnątrzzakładowych.
Sprawa ryczałtu za nocleg w kabinie samochodu nie została więc definitywnie rozstrzygnięta. Na tle tych rozbieżności istotny jest pogląd Głównego Inspektoratu Pracy, który wydał opinię w tej sprawie (z 12 września 2013 r.). Opowiedział się on za brakiem prawa do ryczałtu za nocleg w kabinie samochodu w sytuacji, gdy w kabinie tej jest odpowiednie miejsce do spania, a kierowca zgodził się na taką formę noclegu (patrz opinia poniżej). To stanowisko nie zamyka jednak dyskusji w sprawie ryczałtu noclegowego dla kierowcy. Decydujący głos w tej sprawie będzie raczej należeć do Sądu Najwyższego, który rozpatrzy ten problem w pełnym składzie 7 sędziów (sprawa jest już zarejestrowana w SN pod sygn. akt II PZP 1/14).
|
Ryczałt za nocleg w kabinie pojazdu - stanowisko GIP "(…) Kierowcy samochodu ciężarowego, który wykorzystuje odpoczynek dzienny i skrócony odpoczynek tygodniowy w warunkach wskazanych w art. 8 pkt 8 rozporządzenia 561/2006 WE lub odpoczynek dobowy w warunkach wskazanych w art. 14 ustawy o czasie pracy kierowców, co do zasady nie przysługuje ryczałt za nocleg (…). Aktualnie obowiązujące rozporządzenie MPiPS z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi (…) z tytułu podróży służbowej w zakresie podróży zagranicznej stanowi, w § 16, że za nocleg podczas podróży zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem (pominięto słowo «hotelowym»). Odmienne regulacje wprowadzono dla podróży krajowych stanowiąc o noclegach w obiektach świadczących usługi hotelarskie (…). Wobec regulacji § 8 tegoż rozporządzenia dotyczącej podróży krajowej, pominięcie słowa «hotelowy» w odniesieniu do podróży zagranicznych nie wydaje się być niecelowym. Co do istoty ryczałtu za nocleg należy zaznaczyć, że ma być on przeznaczony na koszty noclegu w przypadku, gdy nie są one potwierdzone rachunkiem - wynika to wprost z interpretacji językowej przepisów rozporządzenia. Jeżeli zatem pojazd posiada odpowiednie miejsce do spania i pojazd znajduje się na postoju, a kierowca złoży oświadczenie że wybiera nocleg w pojeździe oraz gdy pracownik nie ponosi kosztów noclegu - można przyjąć, że pracodawca zapewnił bezpłatny nocleg i z tego tytułu nie będzie przysługiwał ryczałt za nocleg o którym mowa w rozporządzeniu z 29 stycznia 2013 r. w sprawie podróży należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej. Jeżeli pracownik uzna, że miejsce do spania w pojeździe nie było odpowiednie - nie zapewniało wypoczynku nocnego, a wskazanie noclegu w samochodzie dokonane było poza wyborem pracownika - może on dochodzić ryczałtu za nocleg przed sądem". |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 167)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 37 (1078) z dnia 2014-05-08