Kryteria udzielania przedsiębiorcom ulg w spłacie podatków

Przedsiębiorcy, którzy mają problemy z wywiązaniem się ze swoich zobowiązań podatkowych, mogą wystąpić do urzędu skarbowego z wnioskiem o przyznanie ulgi w ich spłacie.

Ulga może dotyczyć podatku (którego termin płatności jeszcze nie upłynął) lub zaległości podatkowej. W przypadku podatku dozwolone jest odroczenie terminu płatności lub rozłożenie zapłaty na raty. Pomoc w uregulowaniu zaległości podatkowej może przybrać formę odroczenia zapłaty, układu ratalnego lub umorzenia. Zaległy podatek może być umorzony w całości lub w części. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej został umorzony dług. Urząd skarbowy może również umorzyć same odsetki za zwłokę od zaległości podatkowej (bez umorzenia zaległości podatkowej).

Przyznanie ulgi firmom i osobom prowadzącym działalność gospodarczą uzależnione jest od istnienia ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego (art. 67a Ordynacji podatkowej) oraz spełnienia wymogów wynikających z regulacji dotyczących pomocy publicznej (art. 67b Ordynacji podatkowej). Przedsiębiorcy mogą otrzymać ulgę jedynie wtedy, gdy nie stanowi ona pomocy publicznej albo stanowi pomoc publiczną dopuszczalną w świetle prawa unijnego (patrz ramka). Podatnik musi określić we wniosku, o którą z nich się ubiega, a ponadto dołączyć wymagane w związku z tym dokumenty (na ogół chodzi o pomoc de minimis).

W orzecznictwie sądów administracyjnych istnieje rozbieżność co do etapów badania kryteriów przyznania ulgi. W najnowszych wyrokach przeważa pogląd, że urząd skarbowy powinien w pierwszej kolejności ocenić wniosek pod kątem regulacji określających warunki udzielania pomocy przedsiębiorcom, a następnie zbadać zasadność przyznania ulgi w świetle wspólnotowych i krajowych przepisów regulujących dopuszczalność udzielania pomocy publicznej.

Jeżeli kryteria zastosowania takiej pomocy są spełnione, należy ustalić, czy za udzieleniem ulgi przemawia ważny interes podatnika lub interes publiczny (por. wyrok NSA z dnia 23 maja 2019 r., sygn. akt II FSK 297/19). Są jednak również zwolennicy odmiennej kolejności. Uważają, że urząd skarbowy powinien przeanalizować możliwość zastosowania ulgi w pierwszej kolejności poprzez kryteria uzasadnionego ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego, a następnie poprzez regulacje dotyczące pomocy publicznej (por. wyrok NSA z dnia 10 marca 2016 r., sygn. akt II FSK 76/14). Ostatecznie jednak oba wymogi - dopuszczalność udzielenia pomocy publicznej oraz istnienie ważnego interesu przedsiębiorcy lub interesu publicznego - muszą być spełnione. Brak jednej z tych przesłanek uniemożliwia zastosowanie odroczenia płatności, rozłożenia na raty czy umorzenia.

Istnienie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego musi wykazać wnioskodawca. Nie ma katalogu okoliczności, zdarzeń czy powodów, których wystąpienie gwarantuje pozytywną decyzję urzędu skarbowego.

Pojęcie "ważnego interesu podatnika" utożsamiane jest zazwyczaj z sytuacją, w której podatnik nie jest w stanie uregulować zobowiązania podatkowego z powodu nadzwyczajnych zdarzeń, np. utraty możliwości zarobkowania (por. wyrok NSA z dnia 6 lutego 2018 r., sygn. akt II FSK 168/16). Powinna być jednak uwzględniana także normalna sytuacja ekonomiczna podatnika, wysokość uzyskiwanych przez niego dochodów oraz ponoszone wydatki. Urząd skarbowy musi przeprowadzić analizę sytuacji majątkowej wnioskodawcy i jego możliwości finansowych (por. wyrok NSA z dnia 9 lipca 2019 r., sygn. akt II FSK 2610/17). Przesłanka "interesu publicznego" rozumiana jest natomiast jako dyrektywa postępowania, nakazująca mieć na uwadze respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, takich jak sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie do organów władzy, korekta błędnych decyzji organów podatkowych (por. wyrok NSA z dnia 2 lipca 2019 r., sygn. akt II FSK 2238/17).

Przedsiębiorcom szczególnie trudno jest przekonać urząd skarbowy o zasadności umorzenia zaległości podatkowych. Nie mogą liczyć na taką ulgę, gdy dotyka ich spadek rentowności, zmiana koniunktury na rynku czy problemy z uzyskaniem płatności od kontrahentów. Odmowa uzasadniana jest zazwyczaj podobnie: każdy przedsiębiorca musi brać pod uwagę ryzyko wahań popytu i podaży, opóźnienia w zapłacie za zrealizowane usługi, straty materiałowe itp. Umorzenie zaległości podatkowych nie może służyć finansowaniu prowadzenia działalności gospodarczej podatnika kosztem Skarbu Państwa (por. wyrok NSA z dnia 7 czerwca 2019 r., sygn. akt II FSK 666/19).

Analogiczne zasady obowiązują w przypadku udzielania ulg w spłacie należności płatników podatków, np. podatku dochodowego od wynagrodzeń pracowników.

Jest jednak jedna ważna różnica. Płatnik może ubiegać się o odroczenie zapłaty lub rozłożenie na raty obciążających go należności, ale nie o ich umorzenie. Wniosek o umorzenie nie zostanie rozpatrzony bez względu na przyczyny i konsekwencje powstania zadłużenia, tzn. chociażby przemawiał za tym ważny interes płatnika lub interes publiczny.

Umorzenie zaległości płatnika jest dopuszczalne z urzędu - w dwóch przypadkach. Organ podatkowy może to zrobić, jeżeli należności nie zostały spłacone w zakończonym bądź umorzonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym albo sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości. Zastrzega się jednak, że w tym przypadku umorzenie zaległości podatkowej jest dozwolone, jeżeli nie będzie to stanowiło pomocy publicznej lub będzie pomocą de minimis w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis. Organ podatkowy może umorzyć z urzędu także należności zmarłego płatnika, gdy nie zostawił on majątku pozwalającego na ich wyegzekwowanie, a jednocześnie nie ma spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego oraz nie można orzec o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.