Niech żyje wolność, wolność i swoboda
Najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z przepisem art. 20 społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego.
Natomiast w myśl przepisu art. 22 Konstytucji RP ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.
Jednym z przejawów wolności działalności gospodarczej oraz instrumentem, który umożliwia jej realizację jest zasada swobody umów, o której stanowi art. 353 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r.). Zgodnie z jego brzmieniem strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia.
Z dniem 1 stycznia 2004 r. weszła w życie ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Ustawa ta określa uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych. Zastąpiła ona ustawę z dnia 6 września 2001 r. Nowa ustawa rozszerza zakres podmiotowy poprzedniej regulacji.
W przepisie art. 5 powtarza zasadę, zgodnie z którą, jeżeli strony przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, to wierzyciel może żądać odsetek ustawowych za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego i doręczeniu dłużnikowi faktury lub rachunku - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego.
Przepis art. 6 wprowadza nową regulację. W przypadku gdy w umowie nie został określony termin zapłaty, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego - do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Za dzień wymagalności świadczenia pieniężnego uważa się dzień określony w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku.
Jeżeli dłużnik, w terminie określonym w umowie albo wezwaniu, nie dokona zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenie niepieniężne, to w myśl przepisu art. 7 powoływanej ustawy wierzycielowi przysługują, bez odrębnego wezwania, odsetki w wysokości odsetek za zwłokę.
Powyższa regulacja w dużym stopniu ogranicza zasadę swobody stron przy zawieraniu umów. Wydaje się, iż ochrona interesów wierzyciela możliwa jest bez łamania naczelnych zasad demokratycznego państwa prawa, takich jak m.in. wolność działalności gospodarczej.
Celowe jest również wskazanie, iż zamierzona przez ustawodawcę ochrona wierzyciela, może okazać się ostatecznie niepożądana. W przypadku, gdy wierzyciel nie skorzysta z przewidzianej ustawą możliwości dochodzenia odsetek, to w rozumieniu nowej ustawy o VAT będzie świadczył usługę. W konsekwencji będzie on musiał zapłacić podatek VAT, bowiem począwszy od dnia 1 maja 2004 r. zaniechanie wierzyciela będzie podlegać opodatkowaniu tym podatkiem.
Z kolei po stronie dłużnika występuje ryzyko zakwalifikowania zaistniałej sytuacji przez organy podatkowe jako uzyskanie przychodu w postaci nieodpłatnego świadczenia.
Analizowane zapisy wskazują w sposób jednoznaczny na brak jakiejkolwiek spójności polskich ustaw. Zamysł ustawodawcy był godny pochwały. Brak wiedzy i umiejętności spowodował, iż zamiast ustawy, która ma chronić wierzycieli, powstała ustawa, która narusza wolność gospodarczą oraz powoduje niekorzystne konsekwencje podatkowe.
