Obowiązek utworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (ZFŚS) obejmuje pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Pozostali pracodawcy mogą utworzyć go dobrowolnie. Środki z ZFŚS przeznaczane są na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o ZFŚS działalność socjalna to m.in. usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej rzeczowej lub finansowej. Opierając się jedynie na powyższej regulacji trudno jednoznacznie ocenić, czy pomoc dla pracownika z ZFŚS powinna podlegać opodatkowaniu VAT.
Na gruncie przepisów ustawy VAT najwięcej kontrowersji rodzi opodatkowanie udzielanych przez pracodawcę w ramach ZFŚS oprocentowanych pożyczek. Należy zauważyć, iż zgodnie z art. 10 ustawy o ZFŚS pracodawca administruje jedynie zgromadzonym środkami. Konsekwencją takiej regulacji jest znaczne ograniczenie swobody w dysponowaniu nimi - pracodawca nie może chociażby wydatkować ich w sposób niezgodny z regulaminem zakładowej działalności socjalnej.
Co więcej, w myśl art. 12 ust. 1 ustawy o ZFŚS, środki Funduszu gromadzone są na odrębnym rachunku bankowym. Odsetki uzyskane z tytułu udzielonych w ramach ZFŚS pożyczek mieszkaniowych nie stanowią więc wynagrodzenia pracodawcy, ale zasilają odrębną masę majątkową Funduszu. Z uwagi na powyższe, trudno byłoby przyjąć, że pracodawca nieodpłatnie administrując Funduszem działa w charakterze podatnika VAT, a związane z tym czynności mieszczą się w pojęciu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej.
Stanowisko to znajduje potwierdzenie w aktualnym orzecznictwie sądów administracyjnych, które często wypowiadają się w przedmiocie udzielania pracownikom oprocentowanych pożyczek z ZFŚS. Jak stwierdził WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 26 października 2007 r. o sygn. akt I SA/Wr 917/07: "właścicielem środków zgromadzonych na rachunku bankowym Funduszu jest Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, a nie zakład pracy, zatem oprocentowania należnego z tytułu pożyczki udzielonej ze środków tego funduszu nie można uznać za wynagrodzenie pracodawcy". Podobnie orzeka NSA (m. in. wyroki o sygn.: I FSK 1491/09 z dnia 17 września 2010 r., I FSK 1511/09 z dnia 15 października 2010 r., I FSK 449/10 z dnia 30 marca 2011 r.) podtrzymując, iż nie można utożsamiać udzielania pożyczek z ZFŚS z podlegającym opodatkowaniu VAT prowadzeniem działalności gospodarczej polegającym na świadczeniu usług finansowych przez pracodawcę z własnych środków.
Mimo jednolitej w powyższym zakresie opinii sądów administracyjnych, organy podatkowe stały jednakże na stanowisku, iż obracanie przez pracodawcę środkami z ZFŚS w myśl art. 10 ustawy o ZFŚS nie stanowi wykonywania funkcji społecznej zakładu pracy. Według fiskusa pracodawca pobierając odsetki od udzielonych pożyczek stawał się podmiotem świadczącym usługę pośrednictwa finansowego. Organy podatkowe nie czyniły więc rozróżnienia między administrowaniem ZFŚS a wykonywaniem działalności gospodarczej, traktując je jako czynności tożsame. Ponadto, błędnie przenosiły użyte w ustawie o ZFŚS określenia do pojęć stosowanych w ustawie o podatku od towarów i usług.
W ostatnim czasie możemy jednak zaobserwować zmianę powyższego, dość rygorystycznego stanowiska organów podatkowych. Organy zaczęły bowiem uwzględniać przywołane wyżej stanowisko sądów administracyjnych. Świadczyć o tym może np. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z dnia 5 kwietnia 2012 r. (znak IPTPP2/443-54/12-2/IR) oraz interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2012 r. (znak IPPP1/443-210/12-2/PR). Ww. organy stwierdziły, że administrowanie ZFŚS nie podlega regulacjom ustawy VAT, bowiem jest czynnością spoza sfery aktywności biznesowej pracodawcy - niezależnie od tego czy świadczenie jest współfinansowane przez pracownika czy też w całości pokrywa je ZFŚS.
Podsumowując warto podkreślić, iż nowe stanowisko fiskusa, zgodnie z którym udzielanie pomocy finansowej z ZFŚS nie podlega opodatkowaniu VAT jest korzystne dla podatników. Mimo to trudno w tym momencie jednoznacznie ocenić czy wymienione interpretacje stanowią początek kształtowania się nowej linii interpretacyjnej, czy też mają wyłącznie incydentalny charakter.
Justyna Zając-Wysocka
Radca prawny, dyrektor Departamentu Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie
Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.
