Uprawnienia do zasiłku opiekuńczego na przełomie roku

Z prawa do zasiłku opiekuńczego mogą korzystać wszystkie osoby ubezpieczone, a więc zarówno te, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo (np. pracownicy), jak i objęte tym ubezpieczeniem na zasadzie dobrowolności (np. osoby zatrudnione na umowę zlecenia lub prowadzące własną działalność pozarolniczą). Co więcej, świadczenie to przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia, tj. bez tzw. okresu wyczekiwania.

Okolicznością uzasadniają przyznanie prawa do zasiłku opiekuńczego jest zwolnienie od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad osobami, które takiej opieki wymagają, tj. nad:

• zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
  
• nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
  
• choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą, lub dziennego opiekuna, sprawujących opiekę nad dzieckiem,
  
• porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
  
• pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,
  
• chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,
  
• innym chorym członkiem rodziny.

Przy czym przez dzieci należy tu rozumieć dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Natomiast za innych niż dzieci członków rodziny, których choroba uprawnia do skorzystania z zasiłku opiekuńczego, uznaje się:

• małżonka,
  
• rodziców,
  
• teściów,
  
• dziadków,
  
• wnuki,
  
• rodzeństwo oraz
  
• dzieci w wieku ponad 14 lat,

jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Ten zamknięty katalog został określony w art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.

Warto dodać, iż trwają prace legislacyjne nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2832), który zakłada m.in. poszerzenie katalogu członków rodziny, o których mowa wyżej, o rodzica dziecka, ojczyma i macochę.

Przypomnijmy, iż zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku.

Jak widać, okoliczności uzasadniających przyznanie prawa do świadczenia może być wiele, zwłaszcza gdy rodzina jest wielodzietna i/lub wielopokoleniowa. Nie można jednak z niego korzystać w każdym przypadku. Ustawodawca przewidział bowiem pewne ograniczenia w zakresie nabywania uprawnień do zasiłku opiekuńczego.

Jedno z nich wynika z faktu, iż celem wypłaty zasiłku opiekuńczego jest zrekompensowanie (choćby w pewnym stopniu) utraconych zarobków lub przychodów w sytuacji, gdy kontynuowanie pracy nie jest możliwe ze względu na konieczność zapewnienia opieki dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Przypomnijmy, iż zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku. Dla ustalenia prawa do zasiłku istotne zatem jest to, czy tę opiekę faktycznie musiał sprawować sam ubezpieczony, czy też mógł ją zapewnić ktoś inny.

Dlatego, w świetle art. 34 ustawy zasiłkowej, zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jedynie opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Warto podkreślić, iż obecność (lub jej brak) we wnioskowanym okresie innego domownika mogącego zapewnić opiekę osobie jej wymagającej, potwierdza sam ubezpieczony w złożonym przez siebie oświadczeniu, sporządzonym na druku ZUS Z-15. Może być ono zweryfikowane odpowiednio przez płatnika składek lub ZUS podczas przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania przez ubezpieczonych zwolnień lekarskich od pracy.

Oświadczenie ZUS Z-15 w swej treści zawiera również inne informacje istotne dla ustalenia prawa do zasiłku opiekuńczego. Tym samym, w świetle § 21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków… (Dz. U. z 2014 r. poz. 1594), stanowi integralną część wniosku o zasiłek opiekuńczy.

Kolejnym ograniczeniem w prawie do zasiłku opiekuńczego jest limit dni tego świadczenia do wykorzystania w danym roku kalendarzowym. Jest on zróżnicowany w zależności od tego, nad kim sprawowana jest opieka. W świetle art. 33 ustawy zasiłkowej wynosi on odpowiednio:

• 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi:
  
• zdrowymi do lat 8 - we wskazanych wcześniej przypadkach lub
  
• chorymi w wieku do lat 14,
  
• 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi chorymi członkami rodziny.

Jednocześnie ustawodawca zastrzegł, iż:

• łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny zasiłek opiekuńczy może być pobierany nie dłużej niż przez 60 dni w roku kalendarzowym oraz
  
• wskazane limity stosuje się niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje na równi matce i ojcu dziecka. Ponadto, jak już wskazano wcześniej, mogą z niego korzystać również inni członkowie rodziny, czerpiąc tym samym z przypisanego do danego roku limitu dni tego świadczenia.

Dlatego też dla celów ustalenia uprawnień do zasiłku opiekuńczego niezbędne jest podanie przez ubezpieczonego ubiegającego się o jego przyznanie informacji na temat wykorzystanych już dni tego świadczenia (patrz przykładowo wypełniony fragment druku ZUS Z-15). Może się bowiem okazać, zwłaszcza pod koniec roku kalendarzowego, że świadczenie już nie przysługuje z uwagi na wyczerpanie liczby dni należnego w danych okolicznościach świadczenia (odpowiednio 60 lub 14 dni).

Skoro, jak już wskazano, liczba dni należnego zasiłku opiekuńczego została ustalona dla danego roku kalendarzowego, po jego zakończeniu, tj. od 1 stycznia kolejnego roku, liczona jest od nowa, nawet jeśli na dzień 31 grudnia ubezpieczony nie ma prawa do zasiłku opiekuńczego z uwagi na przekroczenie dopuszczalnego limitu.

Jeżeli zatem ubezpieczony, sprawujący opiekę nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny nie mógł korzystać z zasiłku opiekuńczego pod koniec roku wyłącznie z powodu wykorzystania pełnego limitu tego świadczenia, przysługuje mu ono począwszy od 1 stycznia w wymiarze liczonym na poczet nowego roku.

Wówczas jednak trzeba zwrócić uwagę na jeszcze inne kwestie związane z wypłatą zasiłków oraz ustalaniem ich wysokości, tj. czy:

• nie nastąpi zmiana płatnika zasiłku - przypomnijmy, iż decyduje o tym liczba osób zgłoszonych o ubezpieczenia chorobowego co do zasady na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego,
  
• nie należy podnieść podstawy wymiaru zasiłku do nowej, obowiązującej od 1 stycznia, kwoty gwarantowanej, o której mowa w art. 45 ustawy zasiłkowej.

Fragment oświadczenia ZUS Z-15 - przykładowo wypełniony przez ubezpieczonego ubiegającego się o przyznanie zasiłku z tytułu opieki nad 5-letnim dzieckiem

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159)

autor: Bożena Dziuba
Gazeta Podatkowa nr 100 (1141) z dnia 2014-12-15

GOFIN podpowiada