Ustawodawca straszy przedsiębiorców nową ustawą o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych

Projekt ustawy z dnia 25 maja 2018 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary i zmianie niektórych ustaw (dalej jako: "Projekt") został opublikowany przez resort sprawiedliwości na stronie Rządowego Centrum Legislacji. Nowa regulacja ma uchylić obowiązującą dotychczas ustawę z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. z 2018 r., poz. 703), która była stosowana sporadycznie i nie zrealizowała zakładanych celów.

Przedstawiona przez Ministerstwo Sprawiedliwości nowelizacja przepisów w sposób bardzo istotny poszerza katalog kar i środków karnych, które mogą zostać orzeczone wobec przedsiębiorców w postępowaniu o odpowiedzialności zbiorowej. W porównaniu z obecnie obowiązującymi regulacjami projektowana ustawa przewiduje możliwość nałożenia na podmioty zbiorowe zdecydowanie surowszych kar. Najdotkliwszą z nich będzie niewątpliwie możliwość orzeczenia likwidacji lub rozwiązania przedsiębiorstwa.

Zdaniem resortu sprawiedliwości obecny stan odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione przewiduje kary i środki karne o niewielkim stopniu dolegliwości dla przedsiębiorców. Ministerialni urzędnicy, którym powierzono przygotowanie zmian, zdecydowali się zaostrzyć wymiar sankcji, jak również zwiększyć katalog środków, które mogą być stosowane wobec podmiotów korporacyjnych w trakcie prowadzonego postępowania karnego.

Projekt MS zakłada bardzo wyraźną reformę reżimu odpowiedzialności finansowej przedsiębiorstwa zbiorowego za popełnione przestępstwa lub wykryte nieprawidłowości. Wymiar kary pieniężnej ustawodawca uregulował w sposób bardzo dotkliwy dla firm - w wysokości od 30 000 do nawet 30 000 000 złotych (art. 18 projektowanej ustawy). Dla porównania na podstawie obowiązujących obecnie przepisów w stosunku do podmiotu zbiorowego sąd może orzec karę pieniężną w kwocie od 1 000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu korporacyjnego (art. 7 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary). Nowa ustawa przewiduje również zwiększony zakres odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, który nie przeprowadził postępowania wyjaśniającego i nie usunął stwierdzonych nieprawidłowości. Zwiększony wymiar kary w takim przypadku obejmuje obligatoryjne zwiększenie dolnej granicy sankcji, która w maksymalnym wymiarze wyniesie dwukrotność górnego zagrożenia. Tym samym może zostać ona wymierzona przedsiębiorstwu nawet do kwoty 60 000 000 złotych (art. 13 projektowanej ustawy).

Projektowane zmiany zakładają dodatkowo bardzo istotny zwrot w przedmiocie prowadzenia postępowania karnego w stosunku do podmiotu zbiorowego. Obowiązująca ustawa uzależnia wszczęcie czynności procesowych wobec przedsiębiorstwa od zakończenia postępowania karnego przeciwko jej reprezentantowi poprzez skazanie lub warunkowe umorzenie postępowania karnego. Przygotowana reforma przepisów ustawy przewiduje możliwość jednoczesnego postawienia zarzutów i oskarżenia spółki oraz jej pracownika lub kontrahenta bez konieczności oczekiwania na wcześniejsze rozstrzygnięcie sądu w stosunku do osoby fizycznej - reprezentanta spółki lub jej kontrahenta. Oba postępowania mają być prowadzone równocześnie w ramach jednego wspólnego przewodu sądowego.

Najdotkliwszy reżim odpowiedzialności podmiotów zbiorowych został określony przez resort sprawiedliwości w art. 16 pkt 2 projektowanej ustawy, który przewiduje karę rozwiązania lub likwidacji podmiotu zbiorowego. W tym zakresie ustawodawca winien uzależnić orzeczenie powyższej sankcji jedynie od wyjątkowych przypadków. Projekt ustawy zakłada zastosowanie przedmiotowej kary wobec podmiotów, które w całości lub w znacznej części doprowadziły do popełnienia czynu zabronionego zagrożonego karą pozbawienia wolności nie niższą niż 5 lat, a orzeczenie innej kary nie jest wystarczające dla osiągnięcia jej celów. W przedmiocie wykonania przedmiotowej sankcji sąd uprawniony będzie orzec o przeniesieniu własności składników lub praw majątkowych podmiotu zbiorowego na Skarb Państwa, z wyłączeniem przypadku kiedy podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

Ponadto przygotowana przez MS nowelizacja zakłada znaczące rozszerzenie katalogu środków karnych, które sąd będzie uprawniony wymierzyć obok albo zamiast kary w stosunku do podmiotu korporacyjnego (art. 17 projektowanej ustawy). Resort sprawiedliwości zaproponował również zmiany, które w sposób jednoznaczny doprowadzą do utrudnienia funkcjonowania przedsiębiorstwa w obrocie gospodarczym i finansowym od momentu skierowania do takiego podmiotu postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

W trakcie postępowania przygotowawczego, jak również sądowego wobec podmiotu korporacyjnego możliwe będzie zastosowanie szerokiego katalogu środków zapobiegawczych. Prokurator lub sąd - w zależności od stadium toczącego się postępowania - aż do czasu wydania prawomocnego wyroku będą uprawnieni do zobowiązania spółki do informowania organów o podejmowanych czynnościach finansowych, ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem, dokonania zabezpieczenia majątkowego na majątku spółki czy chociażby orzeczenia zakazu w postaci: promocji i reklamy firmy, zawierania umów określonego rodzaju, ubiegania się o zamówienia publiczne.

Zaproponowane przez ustawodawcę zmiany przepisów prawnych doprowadzą do powołania w organach ścigania wyspecjalizowanych wydziałów zajmujących się prowadzeniem postępowań dotyczących podmiotów korporacyjnych. Z całą pewnością zwiększy to ilość kontrolowanych przedsiębiorstw i wszczętych postępowań zmierzających do surowego karania podmiotów zbiorowych w przypadku wykrycia nieprawidłowości. Nowelizacja przepisów obowiązującej ustawy zakładająca rozszerzenie katalogu kar i sankcji dla przedsiębiorców spowoduje, że zarządzający zbiorową działalnością gospodarczą będą zmuszeni do reorganizacji procesu zapobiegania nadużyciom w firmach. Planowana data wejścia w życie przedstawionej nowelizacji nie została jeszcze określona. Niemniej przedsiębiorstwa powinny jak najszybciej dokonać analizy prawno-finansowej możliwych konsekwencji wynikających z proponowanej zmiany obowiązującej ustawy, a w szczególności podjąć właściwe działania prewencyjne.

W ramach podjętych czynności monitorujących i sprawdzających powinny zostać wdrożone mechanizmy zapewniające zgodność prowadzonej działalności gospodarczej z regulacjami prawnymi w celu zapobieżenia stratom finansowym, utracie reputacji czy orzeczeniu przez sąd o likwidacji lub rozwiązaniu podmiotu, co stanowi najdotkliwszą karę przewidzianą w opublikowanym przez MS projekcie ustawy.

radca prawny Robert Nogacki

^{Kancelaria Prawna Skarbiec specjalizuje się w ochronie majątku oraz doradztwie strategicznym dla przedsiębiorców}