Zabezpieczenie roszczeń z transakcji handlowych

Niczym nieuzasadnione, długie terminy płatności, często narzucane przez przedsiębiorców mających przewagę rynkową, a przede wszystkim brak terminowej płatności należności, przyczyniają się do destabilizacji finansowej wierzycieli. W konsekwencji nie są oni w stanie sami regulować własnych zobowiązań, ponoszą dodatkowe koszty prowadzonej działalności w postaci odsetek za opóźnienia w płatności, nie inwestują w rozwój swego przedsiębiorstwa, ograniczają zatrudnienie pracowników, zatrudniają ich na podstawie umów cywilnoprawnych, bądź całkowicie nielegalnie, a także są zmuszeni podnosić ceny własnych produktów lub usług. Nieuczciwym zachowaniom kontrahentów w transakcjach handlowych mają zapobiec nowe rozwiązania wprowadzone na wielu płaszczyznach, nie tylko w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, ale również w regulacjach podatkowych, zapobiegającym nieuczciwym praktykom oraz procedurze cywilnej.

W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd, a więc także w sprawach o zapłatę przeterminowanych należności z tytułu transakcji handlowych, można żądać udzielenia zabezpieczenia. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub już po wniesieniu pozwu. Uzyskanie zabezpieczenia roszczenia jest uzależnione od uprawdopodobnienia przez wnioskującego roszczenia oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Kodeks postępowania cywilnego w art. 7301 § 2 stanowi, że interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Strony zainteresowane uzyskaniem zabezpieczenia w sprawie o zapłatę, o ile nie mają problemu z uprawdopodobnieniem istnienia roszczenia, o tyle niejednokrotnie muszą poczynić znaczne starania w celu uprawdopodobnienia, że brak zabezpieczenia negatywnie wpłynie na późniejszą możliwość wyegzekwowania zasądzonej kwoty. Uzasadnieniem może być np. brak dostatecznego majątku obowiązanego, wyzbywanie się przez niego majątku, czy nieracjonalne gospodarowanie majątkiem. Okoliczności takie rzadko kiedy mają miejsce w sporze z dużymi przedsiębiorcami, którzy jedynie wykorzystują swoją silną pozycję na rynku celem maksymalnego wydłużenia terminu płatności.

Naprzeciw wierzycielom dochodzącym swoich należności powstałych w wyniku zawarcia transakcji handlowej w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wyszedł ustawodawca. W przypadku tego typu roszczeń, zgodnie z art. 7301 § 21 K.p.c., interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy wartość transakcji nie przekracza 75.000 zł, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące. Uprawdopodobnienie interesu prawnego nie będzie zatem uciążliwe, gdyż istnienie wymienionych przesłanek będzie wynikało już z treści samej faktury lub rachunku, na podstawie której wierzyciel będzie dochodził należności przed sądem.

Ustawodawca ograniczył możliwość skorzystania z powyższego ułatwienia do transakcji o wartości nieprzekraczającej 75.000 zł. Nie ma zatem znaczenia wartość przedmiotu sporu, a wartość całej transakcji. W przypadku dochodzenia roszczenia z tytułu transakcji o wartości wyższej, nawet wniesienie kilku odrębnych pozwów z tego tytułu, dzieląc tym samym wartość przedmiotu sporu na kwoty mniejsze, będzie się wiązało z koniecznością uprawdopodobnienia interesu prawnego na zasadach ogólnych w celu uzyskania zabezpieczenia.

Do końca 2019 r. rozstrzygnięcia w przedmiocie zabezpieczenia mógł wydawać wyłącznie sąd. Prawodawca, dążąc do jak najszybszego rozpoznawania spraw o zapłatę, wprowadził art. 7351 K.p.c., zgodnie z którym w sprawach o udzielenie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, w których żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący przeterminowanej o co najmniej trzy miesiące należności z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, której wartość nie przekracza 75.000 zł, postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia, co do zasady, może wydać także referendarz sądowy.

Złożenie odrębnego wniosku o zabezpieczenie roszczenia będzie celowe wyłącznie w postępowaniu zwykłym lub upominawczym. W przypadku bowiem uzyskania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym już samo orzeczenie z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Jeżeli powód dochodzi zapłaty świadczenia pieniężnego rozumianego zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, odsetek w transakcjach handlowych lub rekompensaty, o których mowa w tej ustawie, to zgodnie z art. 485 § 21 K.p.c. nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydaje się na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeżeli powód dochodzi również ich zwrotu.

Podstawa prawna Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.)

autor: Marta Bezulska-Powaga Gazeta Podatkowa nr 13 (1679) z dnia 2020-02-13