Cyfrowa gospodarka Europy wobec globalnych ryzyk

Artykuły partnera: Forum Gospodarcze TIME.

W styczniu World Economic Forum opublikowało "Global Risks Report 2023" wskazujący największe ryzyka, jakie czekają nas w najbliższej dekadzie. W zestawie opisanych ryzyk, pojawiają się zarówno zagrożenia od dawna znane, które wróciły po latach nieobecności w debacie publicznej, jak i zupełnie nowe, wymagające starannego rozpoznania i wypracowania sposobów działania.  Jesteśmy zatem świadkami powrotu "starszych" zagrożeń takich jak inflacja, kryzysy związane z kosztami utrzymania, wojny handlowe, odpływ kapitału z rynków wschodzących, powszechne niepokoje społeczne, konfrontacje geopolityczne czy widmo wojny jądrowej. Tego rodzaju wyzwań doświadczyło niewielu liderów biznesu i decydentów obecnego pokolenia. Do tych czynników dochodzą stosunkowo nowe zmiany w globalnym krajobrazie zagrożeń, w tym niezrównoważony poziom zadłużenia, nowa era niskiego wzrostu, niskich inwestycji globalnych i de-globalizacji, spadek rozwoju społecznego po dziesięcioleciach postępu, szybki i nieskrępowany rozwój technologii podwójnego zastosowania (cywilnych i wojskowych) oraz rosnąca presja związana ze skutkami zmiany klimatu. Wszystkie te czynniki składają się na wyjątkową, niepewną i burzliwą dekadę, która będzie charakteryzować się kryzysami środowiskowymi i społecznymi, napędzanymi przez trendy geopolityczne i gospodarcze.

Niektóre z zagrożeń wymienianych przez WEF na liście 10-ciu najbardziej istotnych, dotyczy bezpośrednio rozwiązań cyfrowych, jak przewidywana "powszechna cyberprzestępczość i brak bezpieczeństwa cybernetycznego". Raport mówi jednak również o licznych ryzykach, które pojawią się na skutek nierównego dostępu do technologii. Według WEF, technologia pogłębi nierówności, a zagrożenia związane z bezpieczeństwem cybernetycznym pozostaną stałym problemem. Unia Europejska, która w tym roku będzie obchodziła 30-lecie jednolitego rynku, stoi więc przed koniecznością krytycznego przeglądu przyjętych strategii i przyspieszenia  transformacji w krytycznych obszarach takich jak transformacja energetyczna czy cyberbezpieczeństwo. Będzie to również wymagało działań, które nie tylko przyspieszą legislację na poziomie unijnym, ale także usprawnią etap przedregulacyjny poprzez tworzenie "piaskownic regulacyjnych". "Testuj, zanim zaczniesz regulować - to powinno być mantrą 2023 roku w polityce cyfrowej. " - mówi Cecilia Bonefeld-Dahl, dyrektor generalna Digital Europe, stowarzyszenia reprezentującego ponad 45 000 firm z sektora cyfrowego w Europie.  UE powinna współpracować z przedsiębiorstwami, aby ocenić potencjalny wpływ regulacji na rynki i na prowadzenie biznesu i aby przygotować firmy do wprowadzenie zmian i przestrzegania przepisów.

Ukraina zrewolucjonizowała unijny dyskurs na temat obronności przesuwając bezpieczeństwo, we wszystkich jego wymiarach, także cyfrowym, na szczyt unijnych priorytetów. Jak przewiduje WEF najbliższa dekada przyniesie wzrost cyberprzestępczości, a wraz z nim coraz powszechniejsze będą próby zakłócenia działania krytycznych zasobów i usług opartych na technologii. Zapowiada, że realnym zagrożeniem staną się nie tylko ataki na systemy finansowe, bezpieczeństwo publiczne, transport, energię oraz infrastrukturę komunikacji krajowej, kosmicznej i podmorskiej, ale także na systemy wspierające rolnictwo czy zaopatrzenie w wodę. Dlatego w centrum debaty o zagrożeniach Europa sytuuje pojęcie "Digital Resilience" rozumiane jako zdolność do obrony przed rosnącymi zagrożeniami cybernetycznymi. Digital Europe postuluje ściślejszą współpracę między sektorem publicznym, w tym decydentami, i prywatnym aby wypracować odpowiednie rozwiązania służące lepszemu zarządzaniu, ocenie i łagodzeniu skutków zagrożeń. Podejście to zakłada lepszą i ściślejszą wymianę wiedzy specjalistycznej, uprawnieninie i zestandaryzowanie na poziomie europejskim procesu zamówień, stworzenie dedykowanych funduszy, a także wykorzystanie wszystkich możliwych forów międzynarodowych do współpracy między UE, NATO a sektorem prywatnym.

Według danych Komisji Europejskiej opublikowanych w zestawieniu Industrial R&D Investment Scoreboard spośród 2500 firm ponoszących największe nakłady na prace badawczo-rozwojowe na świecie aż 822 firm pochodzi z USA, 678 - z Chin i tylko 361 - z Unii Europejskiej. Nie zaskakuje więc, że tylko 12% jednorożców na świecie powstaje w UE. Tymczasem WEF zapowiada, że sektor technologii stanie się jednym z głównych celów bardziej zdecydowanej polityki przemysłowej i zwiększonej interwencji państwa w wielu krajach. Dzięki pomocy państwa i wydatkom na cele wojskowe, a także inwestycjom prywatnym, badania i rozwój w zakresie nowych technologii będą kontynuowane w szybkim tempie w ciągu następnej dekady, przynosząc postępy między innymi w dziedzinie sztucznej inteligencji, obliczeń kwantowych i biotechnologii. W przypadku państw, które mogą sobie na to pozwolić, technologie te zapewnią częściowe rozwiązanie szeregu pojawiających się kryzysów, począwszy od radzenia sobie z nowymi zagrożeniami dla zdrowia i kurczącymi się możliwościami opieki zdrowotnej, po zwiększanie bezpieczeństwa żywnościowego i łagodzenie skutków zmian klimatu. Nie jest to jednak optymistyczny scenariusz, bo jego ciemną stroną są rosnące nierówności. Dla tych, którzy nie mogą sobie na to pozwolić, nierówności i rozbieżności będą rosły.

Globalne inwestycje w niskoemisyjną transformację energetyczną wyniosły łącznie 1,1 biliona dolarów w 2022 roku. Padł nowy rekord  pokazujący także ogromne przyspieszenie w stosunku do roku poprzedniego. Jak wynika z raportu firmy badawczej BloombergNEF (BNEF) przyczyną tego przyspieszenia były kryzys energetyczny i działania polityczne, które napędzały szybsze wdrażanie technologii czystej energii. Choć zielona transformacja w UE jest polem ścierania się interesów narodowych, widać jednak zwiastuny zrozumienia i poparcia dla zmian. W ubiegłym roku problemy elektrowni wodnych i jądrowych zwiastowały, że europejskie gospodarki będą zmuszone powrócić do energetyki węglowej.  Jednak już od września dało się zaobserwować 2022 r. zmniejszone wykorzystanie węgla w porównaniu z poprzednim rokiem. Jak zapowiada Polski Instytut Ekonomiczny, w 2023 r. wykorzystanie paliw kopalnych spadnie w UE o 22 proc w porównaniu rok do roku. Wykorzystanie węgla jest jedynie ilustracją problemu, jakim jest trwający kryzys energetyczny, który po raz kolejny udowadnia pilną potrzebę dywersyfikacji źródeł energii w UE. Europejscy decydenci polityczni i przedsiębiorstwa energetyczne zgodnie dostrzegają potencjał technologii cyfrowych jako rozwiązania wspierającego zieloną transformację. Dlatego werbalizują postulaty dotyczące ściślejszej współpracy między sektorami cyfrowym i energetycznym. Technologie cyfrowe mogą pomóc UE odejść od stanu uzależnienia energetycznego, a zamiast tego umożliwić jej przyspieszenie wprowadzania energii odnawialnej, poprawę efektywności energetycznej i obniżenie kosztów dla konsumentów i przedsiębiorstw w UE.

Każda transformacja wymaga inwestycji i zielona w energetyce nie jest wyjątkiem. Dane BNEF pokazują, że w 2022 roku to Chiny były wiodącym krajem w przyciąganiu inwestycji związanych z transformacją energetyczną, odpowiadając za 546 miliardów dolarów, czyli prawie połowę globalnej sumy. Stany Zjednoczone zajęły odległe drugie miejsce z kwotą 141 mld USD, natomiast UE, gdyby traktować ją jako pojedynczy blok, zajęłaby drugie miejsce z kwotą 180 mld USD.

Energetyka, choć jest kluczowym ogniwem zielonej transformacji, nie jest jednak jedynym sektorem w którym możliwa jest szybsza zmiana dzięki zastosowaniu rozwiązań cyfrowych. Widać jednak, że każdy sektor wymaga innej strategii i tak jak w jednych dziedzinach, w tym sektorze energetycznym i budownictwie, cyfryzacja przyniosła postęp w rozwoju rozwiązań łagodzących zmiany klimatu, w innych dziedzinach, takich jak np. transport czy przetwarzanie odpadów, efekty pozostawiają nadal wiele do życzenia. 

Rosnące nierówności na wielu poziomach, jednostkowym, między grupami społecznymi i krajami nie są jedyną ciemną stroną rozwoju technologii. We wszystkich gospodarkach technologie niosą ze sobą również zagrożenia, rosnącej dezinformacji, wpływ na rynek pracy w tym popyt na nowe kompetencje, brak pracowników, którzy je mają po problemy związane z nadużyciami związanymi z wykorzystaniem danych. WEF przestrzega, że zaawansowana analiza większych zbiorów danych umożliwi niewłaściwe wykorzystanie danych osobowych poprzez legalne mechanizmy prawne, osłabiając suwerenność cyfrową jednostki i prawo do prywatności, nawet w dobrze uregulowanych, demokratycznych systemach.

Przyjęty przez UE program cyfrowej transformacji Unii "Droga ku cyfrowej dekadzie" obiecuje inkluzywną i zrównoważoną politykę cyfrową służącą obywatelom i firmom. Trwające prace nad regulacjami rynków i usług cyfrowych, sztucznej inteligencji, danych, półprzewodników, cyberbezpieczeństwa ilustruje poziom ambicji Komisji Europejskiej, która chce odpowiedzieć na rozwój nowych technologii stworzeniem warunków prawnych do  ich działania. Jeszcze w tym roku będziemy mogli obserwować pierwsze skutki wejścia w życie Aktów o Usługach Cyfrowych i Rynkach Cyfrowych. Mają one także zabezpieczać obywateli i firmy przed nadużyciami oraz ułatwić gospodarce europejskiej wzmacnianie pozycji geopolitycznej w dekadzie zmian, która się rozpoczęła. Tworzenie strategii dla odpornej na geopolityczne napięcia cyfrowej gospodarki będzie jednym z tematów piętnastej edycji Forum Gospodarczego TIME, która odbędzie się w dniach 14-15 marca 2023 w Warszawie. Więcej informacji na fgtime.pl.

Dr Lidia Stępińska-Ustasiak -  ekspertka KIGEIT ds. współpracy międzynarodowej, zawodowo zajmuje się również analizą polityk dotyczących rozwoju technologii, cyfryzacji i kompetencji cyfrowych. Naukowo związana z Instytutem Organizacji i Zarządzania w Przemyśle "Orgmasz". W latach 2019 - 2022 przewodnicząca Grupy ds. Inicjatyw Budowania Kompetencji Cyfrowych (GCBI) w Międzynarodowym Związku Telekomunikacyjnym (ITU).  Jako zastępca Dyrektora Departamentu Spraw Zagranicznych Urzędu Komunikacji Elektronicznej Rzeczypospolitej Polskiej, odpowiadała za działy organizacji międzynarodowych oraz współpracy społecznej i gospodarczej.  Ekspertka ds. społecznej odpowiedzialności biznesu, spraw publicznych i komunikacji z ponad 15-letnim doświadczeniem w sektorze telekomunikacyjnym oraz ICT, autorka publikacji, współautorka raportów, badaczka wpływu technologii społeczeństwo i gospodarkę.

Artykuły partnera: Forum Gospodarcze TIME.