Zasady bezpieczeństwa na GPW

W sferze technicznej stosowane zabezpieczenia mają charakter w dużej mierze zdecentralizowany - zlokalizowane są przede wszystkim w Domach Maklerskich. Właściwie stosowane przez Domy Maklerskie zapewniają dużą skuteczność w ograniczaniu pomyłek przy wprowadzaniu zleceń. Giełda będzie kontynuować dialog o innych ograniczeniach, które mogą przyczynić się do zmniejszenia ryzyka zarówno z Domami Maklerskimi jak i innymi podmiotami, z którymi współpracuje w zakresie organizacji rynku.

Należy podkreślić, że przekazywanie przez Domy Maklerskie zleceń niezgodnych ze zleceniem klienta nie jest zjawiskiem wyjątkowym. Na giełdach parkietowych, gdzie zlecenia dokonywane są głosem lub gestem, szacuje się, że odsetek transakcji niezgodnych z dyspozycją klienta wynosi ok. 4% wszystkich transakcji. Zjawisko to ma nawet własną nazwę: "fat finger error". Błąd taki występuje także na giełdach elektronicznych. Jego dobrym przykładem jest spadek kursu futures na Eurostoxx50 na giełdzie Eurex w 2002r. W ciągu 45 sekund kurs kontraktu spadł z poziomu 2473 do 493 tj o 80%. W tym samym roku Eurex zanotował kilka podobnych przypadków. Nie należy jednak tego odbierać jako krytykę tej giełdy, ponieważ tego rodzaju zdarzenia dotykają każdego organizatora obrotu.

Istotnym elementem bezpieczeństwa transakcji giełdowych jest dobrze znana na rozwiniętych rynkach zasada "know your client". Domy maklerskie będąc pierwszym i najważniejszym ogniwem obrotu papierami wartościowymi, powinny dochować szczególnej staranności w ocenie nie tylko zdolności finansowej swoich klientów, ale również ich wiarygodności jako uczciwych uczestników obrotu. W przypadku zaistnienia jakichkolwiek wątpliwości powinny zastosować daleko idące środki ostrożności przy przekazywaniu zleceń na podstawie dyspozycji klienta.

Sfera regulacyjna (zasady obrotu)
Wzorem regulacji stosowanych na innych rynkach europejskich zasady obrotu obowiązujące na GPW uwzględniają fakt, że w strumieniu kilkudziesięciu tysięcy zleceń przekazywanych codziennie przez uczestników obrotu mogą zdarzyć się błędy niewychwycone przez techniczną architekturę bezpieczeństwa domów maklerskich.

Wpływ nieprawidłowych zleceń na innych uczestników rynku jest minimalizowany między innymi dzięki:
- mechanizmowi równoważenia;
-obowiązującym procedurom fixingu na otwarciu i zamknięciu notowań ciągłych,
-istniejącym ograniczeniom wahań kursów,
Ograniczeniom maksymalnych wielkości zleceń na rynku terminowym;
- specjalnym algorytmom wyznaczania kursów rozliczeniowych dla instrumentów pochodnych.

W związku z przypadkiem z dnia 04.02.2004r. Giełda przyśpieszyła wprowadzenie nowych, węższych ograniczeń wahań kursów oraz maksymalną wielkość zleceń na rynku kontraktów terminowych.

Szczególne znaczenie dla minimalizacji wpływu nieprawidłowych zleceń na notowania giełdowe ma procedura równoważenia rynku.

Równoważenie rynku rozpoczyna się wówczas, gdy złożone zlecenie może potencjalnie doprowadzić do zawarcia transakcji po kursie, który wykracza poza dopuszczalne widełki lub, gdy złożone zlecenie PKC nie może zostać zrealizowane w całości. W takiej sytuacji giełda automatycznie zawiesza przyjmowanie zleceń dla danego papieru a następnie ogłasza przyjmowane zleceń (tzw. równoważenie), na podstawie których wyznaczany jest kurs równowagi. Po jego wyznaczeniu kontynuowane są notowania ciągłe. Należy podkreślić, że zlecenie które wywołało równoważenie w trakcie notowań ciągłych jest z chwilą rozpoczęcia równoważenia odrzucane, a makler musi złożyć je powtórnie. Równoważenie jest więc silną formą zabezpieczenia centralnego polegającego na odrzucaniu zleceń destabilizujących rynek i opartego na obowiązujących ograniczeniach wahań kursu. Należy podkreślić, że częstotliwość występowania procedury równoważenia na naszym rynku zależna jest w dużej mierze od koniunktury. W niektórych okresach mamy do czynienia z 1 równoważeniem na 1 sesję podczas, gdy w innym czasie wskaźnik ten sięga nawet 10 na sesję.

Giełda zobowiązuje domy maklerskie do stosowania narzędzi organizacyjno technicznych służących minimalizacji ryzyka przekazywania na GPW błędnych zleceń.

W odniesieniu do omawianych w tym miejscu kwestii należy też wskazać na trwające obecnie prace legislacyjne związane z implementacją prawa europejskiego w tym nowej Dyrektywy w sprawie wykorzystywania poufnych informacji i manipulacji na rynku (tzw. Market Abuse).

Konsekwencją implementacji zapisów ww. Dyrektywy oraz opublikowanych już Dyrektyw implementacyjnych jest zapisanie w projekcie ustawy zmieniającej ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi obowiązku wprowadzenia do Regulaminu Giełdy postanowień służących przeciwdziałaniu i ujawnianiu przypadków manipulacji (projekt art. 105 ust.2 pkt 15).

Ze swoje strony wychodząc naprzeciw przyszłym zapisom ustawy giełda już obecnie zaproponowała odpowiednie postanowienia w projektach Regulaminów Rynku Urzędowego (§ 118) oraz Nieurzędowego (§ 112).

Proponowany przepis brzmi:

"1. Członek giełdy sporządza zlecenia maklerskie w imieniu własnym na rachunek klienta albo na rachunek własny.

2. Członek giełdy zobowiązany jest do stosowania środków organizacyjnych i technicznych służących kontroli wielkości i poprawności zleceń maklerskich przekazywanych na giełdę.

3. Członek giełdy zobowiązany jest do badania zleceń maklerskich oraz zawieranych przez siebie transakcji giełdowych pod kątem możliwości dokonania manipulacji kursami papierów wartościowych.

4. W przypadku stwierdzenia przez Giełdę, że złożone zlecenia maklerskie lub zawarte transakcje giełdowe mogą wskazywać na próbę manipulacji kursami papierów wartościowych, Giełda przekazuje stosowne zgłoszenie do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Giełda informuje Komisję Papierów Wartościowych i Giełd o wszystkich złożonych zleceniach maklerskich oraz zawartych transakcjach."

Sfera techniczna

GPW nieodpłatnie udostępniła Domom Maklerskim oprogramowanie umożliwiające kontrolę składanych zleceń. Oprogramowanie to pozwala na elastyczne dostosowanie parametrów kontrolnych dla poszczególnych instrumentów oraz dla poszczególnych użytkowników. Udostępnione oprogramowanie posiada mechanizmy dające możliwość prawie całkowitego wyeliminowania przez domy maklerskie błędnych zleceń, w tym w znacznym stopniu eliminują ryzyko celowej manipulacji i działań przestępczych. Oprogramowanie jest produktem jednej z największych światowych firm dostarczających oprogramowanie dla domów maklerskich - GL Trade SA. Zaimplementowane w nim funkcje stanowią standard stosowany przez domy maklerskie na wszystkich wiodących rynkach Europy, Ameryki Północnej i Azji. Udostępnione oprogramowanie pozwala m.in na:

a)Zabezpieczenie przed wykorzystaniem uruchomionej i podłączonej do odpowiednich serwerów stacji maklerskiej przed dostępem do niej osób niepowołanych podczas nieobecności maklera poprzez:

a.Zablokowanie stacji roboczej w Windows NT/2000 (klawisze Ctrl+Alt+Del);

b.Zablokowanie dostępu do aplikacji GL poprzez użycie w Menu Globalnym opcji "Blokada stacji", gdzie podobnie jak w systemie Windows do aktywowania dostępu konieczne jest podanie hasła;

b)Dwa poziomy potwierdzeń możliwe do skonfigurowania z poziomu Modułu Obsługi Zleceń (program GL Nego) lub poprzez uruchomienie programu "defaut.exe" znajdującego się w katalogu GL Win.

Możliwe jest zdefiniowanie dwóch poziomów sprawdzania zleceń przed ich wysłaniem uwzględniających:

a.wolumen zlecenia (np. 10 szt. - jedno potwierdzenie, 100 szt. - dwa potwierdzenia);

b.wartość zlecenia (np. 100 zł - jedno potwierdzenie, 5000 zł - dwa potwierdzenia), tutaj należy zwrócić szczególną uwagę na rynek FUTURES, gdzie wartość zlecenia liczona jest jako iloczyn wolumenu i limitu zlecenia;

c.zmiana procentowa ceny wobec kursu otwarcia;

d.zmiana procentowa ceny wobec kursu ostatniej transakcji;

e.zmiana procentowa ceny od kursu zamknięcia;

Podane powyżej parametry mogą być definiowane dla:

c)wszystkich notowanych na GPW instrumentów;

d)instrumentów należących do określonego z rynków np. Akcje, Futures itp.;

e)instrumentów należących do określonych grup notowań np. C1, CC, CF, DA itp.;

f)poszczególnych instrumentów np. TPS, FW20H4 itp.

Każdorazowe potwierdzenie wymaga świadomego działania maklera, który czyta komunikat i wybiera przycisk "OK" lub "Anuluj" w zależności od podjętej decyzji dotyczącej akceptacji parametrów.

g)Ustawienie szeroko konfigurowalnych filtrów w programie specjalnie utworzonym dla podwyższenia bezpieczeństwa o nazwie Selector.

Składa się on z dwóch modułów:

i.serwera Selectora zainstalowanego i skonfigurowanego na komputerze zawierającym serwery SLC/SLE;

ii.modułu Manager Selectora dostępnego z poziomu aplikacji GL Win (po odpowiednim jej skonfigurowaniu);

Selector weryfikuje parametry zlecenia zdefiniowane przez upoważnionego przez dom maklerski pracownika (Menedżera Selectora). W zależności od tego, czy nałożone limity zostały przekroczone czy nie, odpowiednio odrzuca zlecenia (status RJ z podaniem powodu odrzucenia) lub wysyła poprzez serwer SLE na GPW. Po odrzuceniu zlecenia Menedżer Selectora może podjąć decyzję o umożliwieniu wysłania zlecenia dokonując odpowiedniej zmiany istniejących filtrów.

Wspomniane powyżej kryteria mogą dotyczyć:

b.maksymalnej wartości zlecenia;

c.maksymalnego wolumenu zlecenia;

d.maksymalnej liczby wysłanych zleceń na określoną liczbę sekund np. 1 zlecenie na 1 sekundę;

e.dopuszczenia określonych typów ważności zleceń (Dzień, Dom itp);

f.dopuszczenia składania zleceń Kupna lub Sprzedaży;

g.dopuszczenia określonych rodzajów zleceń;

h.dopuszczenia zleceń tylko o określonym poziomie wahań w odniesieniu do wybranego parametru;

i.autoryzowanie składania zleceń tylko na określone typy instrumentów (Akcje, Futures itp.);

W systemie GL_selector kryteria te można definiować dla grup notowań lub poszczególnych instrumentów.

Giełda kontynuuje analizę istniejących zabezpieczeń technicznych oraz regulacji stosowanych na innych wiodących rynkach kapitałowych nakierowanych na zwiększanie bezpieczeństwa obrotu. W przypadku stwierdzenia istnienia narzędzi nie stosowanych do tej pory na naszym rynku, zostaną podjęte kroki zmierzające do wzbogacenia stosowanych przez GPW środków bezpieczeństwa zarówno w sferze regulacyjnej jak i technologicznej o te nowe elementy.