Co warto wiedzieć przed podpisaniem weksla?

Największe ryzyko wiąże się z wystawianiem weksli in blanco. Najczęściej weksle in blanco nie mają wpisanej sumy wekslowej, czyli kwoty, jaką wystawca weksla zobowiązuje się zapłacić. Z reguły zabezpieczają one wykonanie umowy. Jeśli dłużnik (wystawca weksla in blanco) z umowy się nie wywiąże, to wierzyciel będzie mógł wypełnić weksel na kwotę zadłużenia i dochodzić zapłaty na drodze sądowej.

Z wystawieniem weksla in blanco można połączyć podpisanie oddzielnego porozumienia, tzw. deklaracji wekslowej. Określa się w nim, w jaki sposób wierzyciel może uzupełnić weksel in blanco. Sporządzenie deklaracji wekslowej nie jest obowiązkowe, weksel in blanco bez takiej deklaracji też będzie ważny. Deklaracja wekslowa przyda się wystawcy weksla wtedy, gdy wierzyciel wypełni weksel niezgodnie z ustaleniami zawartymi w deklaracji wekslowej (np. wpisze zawyżoną kwotę). Dzięki deklaracji wekslowej można się będzie bronić przed niezasadnymi roszczeniami.

Korzyści z posiadania podpisanego przez dłużnika weksla wiążą się w dużym stopniu z ułatwieniami w egzekwowaniu na drodze sądowej zadłużenia objętego wekslem. Na podstawie weksla można uzyskać w sądzie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Powód nie musi udowadniać w pozwie, skąd wynika zadłużenie zabezpieczone wekslem. Nakaz zapłaty wydawany jest na podstawie oryginału prawidłowo wypełnionego dokumentu weksla. Opłata od pozwu, jaką musi zapłacić powód, to 1,25 proc. kwoty, na jaką opiewa weksel. Postępowanie sądowe jest szybkie, bo sąd wydaje nakaz zapłaty na posiedzeniu niejawnym, bez wyznaczania rozprawy i wzywania stron. W nakazie orzeka, że pozwany ma w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacić wskazane w nim kwoty albo wnieść w tym terminie zarzuty, czyli zaskarżyć nakaz zapłaty. Pozwany za zaskarżenie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla musi uiścić opłatę sądową (3,75 proc. kwoty należności głównej). Nawet, jeśli pozwany odwoła się od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla, powód będzie mógł po uzyskaniu klauzuli wykonalności prowadzić egzekucję komorniczą z jego majątku. Nakaz zapłaty z weksla staje się bowiem natychmiast wykonalny po upływie 14-dniowego terminu liczonego od dnia doręczenia pozwanemu nakazu przez sąd.

Sporo osób, przeciw którym skierowano do sądu pozew o zapłatę oparty na wekslu, nie potrafi się bronić. To pozwany, który kwestionuje obowiązek zapłaty, musi udowodnić, że istniało porozumienie dotyczące np. sposobu wypełnienia czy użycia weksla i że druga strona do tego porozumienia się nie zastosowała (np. wypełniła weksel in blanco, mimo że wszystkie zobowiązania z umowy, którą weksel zabezpieczał, zostały już spłacone). Pozwany nie może poprzestać na stwierdzeniu, że nie wie, skąd wzięła się kwota na wekslu i w związku z tym żąda oddalenia powództwa. Musi przedstawić dowody na to, że istniało porozumienie co do sposobu wypełnienia i wykorzystania weksla i że druga strona zachowała się niezgodnie z tym porozumieniem. Wymagać to będzie złożenia wniosków dowodowych (z dokumentów, zeznań świadków, przesłuchania stron). Pozwany powinien przy tym pamiętać, aby dowody zgłosić już w pierwszym piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty. Dowody zgłoszone później nie zostaną uwzględnione.

Czarny scenariusz związany z wystawieniem weksla in blanco polega na wypełnieniu go na zawyżoną kwotę, a następnie "puszczeniu weksla w obieg", czyli przeniesieniu prawa do żądania sumy wekslowej na inną osobę.

Przykład

Adam Jankowski kupił od Piotra Nowaka towar z odroczonym terminem płatności. Na zabezpieczenie zapłaty wystawił weksel in blanco i wręczył go Nowakowi. Z porozumienia wekslowego wynikało, że Nowak będzie mógł wypełnić weksel na kwotę równą zadłużeniu Jankowskiego, jeśli ten w terminie nie zapłaci za towar. Nowak wypełnił weksel, wpisując w nim kwotę 30.000 zł. Następnie przeniósł prawa z tego weksla na osobę trzecią - Jana Kowalskiego. W tym celu dokonał tzw. indosu, czyli napisał na odwrotnej stronie weksla "ustępuję na zlecenie Jana Kowalskiego - Piotr Nowak".

W opisanym przykładzie nowym wierzycielem wekslowym jest Piotr Nowak - to jemu powinien zapłacić sumę wekslową Adam Jankowski. Jeśli okaże się, że weksel został przez poprzedniego wierzyciela (Piotra Nowaka) wypełniony na zawyżoną kwotę, to dłużnik (Adam Jankowski) będzie miał spory problem z uwolnieniem się od konieczności zapłaty zawyżonej kwoty. W stosunku do poprzedniego wierzyciela mógłby bronić się zarzutami opartymi na łączącej ich umowie i porozumieniu wekslowym. Nie może jednak tych argumentów podnosić w stosunku do nowego wierzyciela i na tej podstawie odmówić zapłaty. Aby móc powoływać się wobec nabywcy weksla na zarzuty wynikające ze stosunku z osobą, na rzecz której weksel pierwotnie wystawiono, dłużnik wekslowy musiałby wykazać, że nabywca weksla nabywając go działał świadomie na szkodę dłużnika. Wynika to z art. 17 Prawa wekslowego. Nabywca wek­sla działa świadomie na szkodę dłużnika, gdy w chwili nabycia weksla wie o istnieniu po stronie dłużnika podstawy do zarzutu wobec poprzedniego posiadacza weksla i nabywając weksel, chce pozbawić dłużnika ze szkodą dla niego, możliwości podniesienia tego zarzutu. Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 października 1998 r., sygn. akt II CKN 10/98.

Sposobem na uniknięcie wskazanego problemu jest uniemożliwienie przeniesienia przez indos praw z weksla na inną osobę. W tym celu w treści weksla można posłużyć się np. następującymi sformułowaniami: "Zapłacę za ten weksel Piotrowi Nowakowi bez prawa indosowania", lub "Zapłacę za ten weksel tylko Piotrowi Nowakowi".

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 28.04.1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. nr 37, poz. 282 ze zm.),
   
• ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 ze zm.).

autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa Nr 636 z dnia 2010-02-11

GOFIN podpowiada