CZYTAJ! Ważna nowość w polskich przepisach

Spośród różnych mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń polski ustawodawca wybrał metodę powództwa zbiorowego, w ramach którego mają być chronione indywidualne interesy wielu osób. Z dwóch możliwych metod regulacji zasad funkcjonowania pozwów zbiorowych ustawa przyjęła model opt-in. Oznacza to, że orzeczenie, które zapadnie na podstawie wniesionego powództwa, będzie wiązać jedynie te osoby, które w sposób wyraźny oznajmiły, że przystępują do postępowania.

Model opt-out, przyjęty m.in. w USA, zakłada, że wszystkie osoby, które formalnie spełniają warunki objęcia postępowaniem zainicjowanym pozwem zbiorowym, zostają z urzędu zaliczone do osób, których sprawa dotyczy. Jeśli ktoś nie chce być objęty postępowaniem grupowym, musi złożyć odpowiednie oświadczenie.

Uchwalona przez Sejm ustawa nie ogranicza przedmiotowo spraw, które mogą być rozpatrywane przy wykorzystaniu instytucji pozwów zbiorowych. Oznacza to, że w każdej sprawie, w której zachodzi taka potrzeba, istniałaby możliwość wszczęcia postępowania grupowego. Rozpatrując przyjętą przez Sejm ustawę, Senat zwrócił uwagę, iż ze względu na cel proponowanych rozwiązań oraz możliwość nadużywania ustanawianej przez ten akt instytucji należy ograniczyć przedmiotowy zakres ustawy. W tym celu senatorowie zaproponowali wprowadzenie po art. 1 ust. 1 ustępu 1a, stanowiącego, że ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, za wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Ustawa zakłada, że postępowanie grupowe prowadzone jest w interesie co najmniej 10 osób, których indywidualne roszczenia w stosunku do jednego pozwanego oparte są na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. W art. 1 § 2 wyraźnie zastrzeżono, że wszczęcie postępowania grupowego nie wyłącza możliwości dochodzenia w postępowaniu indywidualnym roszczeń osób, które mając taką możliwość, do grupy nie przystąpiły lub z niej wystąpiły.

Dochodzenie roszczeń pieniężnych

W art. 2 ustawa reguluje wymogi dotyczące pozwu zbiorowego w przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych. Wymagane jest mianowicie, aby wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy, przy czym ujednolicenie może nastąpić w podgrupach (art. 2 § 2). Pracując nad ustawą, Senat uznał, że nieokreślenie liczby osób, dla których możliwe jest ujednolicenie wysokości roszczeń w podgrupie, może prowadzić do poważnych wątpliwości w tym zakresie. Dlatego proponuje uzupełnić wskazany przepis o unormowanie, że podgrupa powinna liczyć minimum dwie osoby.

Istotne uprawnienie zostało przyznane stronie powodowej w art. 2 § 3 ustawy. Na jego podstawie w sprawach o roszczenie pieniężne powód może się ograniczyć do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego. Nie musi przy tym legitymować się interesem prawnym w dochodzeniu ustalenia. Gdyby sytuacja poszczególnych osób była nazbyt zróżnicowana, aby możliwe było ujednolicenie ich żądań w ramach grupy, uzyskany w ten sposób wyrok będzie spełniał rolę prejudykatu ułatwiającego późniejsze dochodzenie roszczeń. Oznacza to, że przy tak ustalonej odpowiedzialności pozwanego każdy z członków grupy będzie mógł dochodzić przysługującego mu roszczenia indywidualnie.

Zadania reprezentanta

Zgodnie z art. 4 ustawy, postępowanie grupowe inicjuje reprezentant grupy, wnosząc powództwo. Reprezentant grupy to osoba będąca jej członkiem lub rzecznik konsumentów. Prowadzi on postępowanie w imieniu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków grupy. W postępowaniu tym istnieje przymus adwokacki (radcowski), chyba że reprezentant grupy jest adwokatem lub radcą prawnym. Reprezentant prowadzi sprawę na rzecz wszystkich członków grupy, jednak w sprawach ważniejszych, tj. w przypadku cofnięcia pozwu, zrzeczenia się lub ograniczenia roszczeń czy też zawarcia ugody, wymagana jest zgoda więcej niż połowy członków grupy (art. 19).

Zasadniczo warunki formalne pozwu nie zostały określone odmiennie niż w kodeksie postępowania cywilnego. Pozew musi zatem spełniać przede wszystkim wymagania określone w art. 126 i 187 k.p.c. Ponadto ustawa wymaga, aby w pozwie zamieścić:

• wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;

• okoliczności wskazujące na spełnienie warunków z art. 1 ust.1, a jeśli powód dochodzi roszczeń pieniężnych - wskazanie zasad ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrup;

• w przypadku roszczeń pieniężnych - określenie ich wysokości w stosunku do każdego z członków grupy lub podgrup;

• oświadczenie powoda o działaniu w charakterze reprezentanta.

Jako załączniki do pozwu należy dołączyć oświadczenia poszczególnych członków grupy o przystąpieniu do grupy oraz o wyrażeniu zgody na osobę reprezentanta, a także umowę reprezentanta z pełnomocnikiem określającą sposób wynagrodzenia pełnomocnika.

Ochrona interesu pozwanego

Ze względu na możliwość nadużywania instytucji pozwów zbiorowych art. 8 ustawy uprawnia pozwanemu do żądania, aby sąd zobowiązał powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Żądanie pozwanego musi być złożone najpóźniej przy dokonaniu pierwszej czynności procesowej. Jeśli uznana przez pozwanego część roszczenia wystarcza na zabezpieczenie kosztów postępowania, nie ma on prawa domagać się złożenia kaucji przez powoda.

Kaucja nie może zostać ustalona w wysokości większej niż 20 proc. wartości przedmiotu sporu. Sąd wyznaczy jej wysokość w oparciu o prawdopodobną sumę kosztów, które poniesienie pozwany. Jeśli w trakcie postępowania okaże się, że kaucja nie wystarcza na zabezpieczenie kosztów, pozwany może żądać ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia. Jeśli powód nie wniesie zabezpieczenia w ustalonym przez sąd terminie, pozew zostanie na wniosek pozwanego odrzucony. W takiej sytuacji sąd orzeknie o kosztach postępowania tak, jakby pozew został cofnięty. Jeśli sprawa zostanie rozstrzygnięta po myśli pozwanego, może on w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia złożyć wniosek o zaspokojenie z kaucji przyznanych mu kosztów postępowania. Jeżeli stosowny wniosek nie zostanie złożony, kaucja zostanie wydana powodowi na jego żądanie. Jeśli zaś nie zasądzono kosztów postępowania na rzecz pozwanego, kaucja zostanie zwrócona powodowi natychmiast po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Etapy postępowania

Zgodnie z ustawą, postępowanie grupowe dzieli się na cztery stadia:

• postępowanie w przedmiocie dopuszczalności postępowania;

• ustalenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy dochodzonej przez co najmniej 10 podmiotów, które kończy postanowienie sądu w przedmiocie składu grupy;

• rozpoznanie sprawy kończące się wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy;

• wykonanie orzeczenia, w tym w zakresie kosztów postępowania.

W pierwszej kolejności skład orzekający musi ustalić, czy pozew zawierający wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym nadaje się do rozpoznania w tym postępowaniu. Sąd odrzuci pozew, jeśli uzna, że nie ma przesłanek do rozpatrzenia powództwa w trybie regulowanym przez omawianą ustawę. W przypadku odrzucenia pozwu na tym etapie każdy z członków grupy może wytoczyć indywidualne powództwo o roszczenie, które było objęte postępowaniem grupowym.

W razie wniesienia takiego powództwa w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu, powództwo indywidualne zachowuje skutki wytoczenia powództwa w postępowaniu grupowym(art. 10 § 3). Oznacza to przede wszystkim, że bieg przedawnienia roszczenia zostaje przerwany nie w dniu wniesienia późniejszego pozwu indywidualnego, ale już w dniu złożenia wcześniejszego pozwu w postępowaniu grupowym, z tych czy innych względów następnie odrzuconego. Natomiast jeśli zachodzą przesłanki pozytywne, wydane zostaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Postanowienie jest zaskarżalne zażaleniem.

Sąd zarządza ogłoszenie o wszczęciu postępowania po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy. Obok informacji dotyczących sądu w ogłoszeniu wymienione zostaną strony postępowania i przedmiot sporu, a także zawiadomienie o możliwości przystąpienia do grupy kolejnych osób. Przystąpienie następuje poprzez złożenie oświadczenia reprezentantowi grupy w terminie oznaczonym przez sąd. Termin ten nie może być krótszy niż miesiąc i dłuższy niż trzy miesiące. Po jego upływie przystąpienie kolejnych osób do postępowania będzie niemożliwe. Ponadto ogłoszenie będzie zawierać informację na temat zasad wynagradzania pełnomocnika oraz wzmiankę o wiążącej mocy wyroku wobec członków grupy.

Rozszerzenie grupy

W art. 12-17 ustawy szczegółowo opisują procedurę przystąpienia do grupy nowych osób. Oświadczenie o przystąpieniu składane jest reprezentantowi grupy. W oświadczeniu należy określić żądanie oraz uzasadniające je okoliczności, przynależność do grupy, a także przedstawić dowody. Wykaz osób, które przystąpiły do grupy, przedstawia sądowi powód. Z tą chwilą pomiędzy członkiem grupy a pozwanym powstaje skutek sprawy w toku. W dalszej kolejności sąd doręcza wykaz pozwanemu.

Do grupy może również przystąpić osoba, która przed dniem wszczęcia postępowania grupowego wystąpiła z pozwem indywidualnym przeciwko pozwanemu w sprawie, która może być objęta postępowaniem grupowym. W takim przypadku postępowanie indywidualne zostanie umorzone. Oświadczenie o przystąpieniu może być złożone do dnia zakończenia postępowania w sprawie indywidualnej w pierwszej instancji.

W terminie wyznaczonym przez sąd, nie krótszym niż miesiąc, pozwany ma możliwość podniesienia zarzutów co do członkostwa określonych osób w grupie lub podgrupach. Zarzuty zostaną odrzucone przez sąd, jeśli powód uprawdopodobni, że poszczególne osoby przynależą do grupy. Jednak w sprawach o roszczenia pieniężne przynależność poszczególnych osób musi być udowodniona, a nie tylko uprawdopodobniona.

Następnie w terminie wyznaczonym przez sąd, nie wcześniej niż w ciągu miesiąca od przekazania powodowi zarzutów co do członkostwa poszczególnych osób w grupie, sąd wydaje zaskarżalne zażaleniem postanowienie dotyczące składu grupy. Po jego wydaniu oświadczenie członka grupy o wystąpieniu z niej będzie bezskuteczne.

Prowadzenie sprawy

Sprawa z powództwa grupowego prowadzona jest przez reprezentanta. To on, za pośrednictwem pełnomocnika, podejmuje wszelkie decyzje w zakresie czynności procesowych. Od tej reguły ustawa wprowadza jednak odstępstwo na rzecz kolegialnego rozstrzygania o przebiegu procesu przez członków grupy. Jedynie decyzją większości członków grupy mogą zostać dokonane takie czynności jak cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczenia oraz zawarcie ugody. Sąd bada wówczas, czy czynność nie jest sprzeczna z prawem, dobrymi obyczajami, lub czy nie zmierza do obejścia prawa bądź rażąco narusza interes członków grupy. Jeśli sąd stwierdzi jedną z tych okoliczności, może uznać czynności podjęte przez grupę za niedopuszczalne.

Skutki wyroku

Prawomocny wyrok wydany w postępowaniu grupowym ma skutki wobec wszystkich członków grupy. Należy wymienić w nim wszystkich członków, a ponadto, jeśli w wyroku zasądzono świadczenie pieniężne, należy ustalić kwoty przypadającego dla każdego członka grupy lub podgrupy.

W sprawach o świadczenia niepieniężne prawomocny wyrok stanowi podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. W takim przypadku legitymacja czynna do zainicjowania postępowania egzekucyjnego przysługuje reprezentantowi. Jeśli natomiast w wyroku zasądzono świadczenie pieniężne, postępowanie egzekucyjne może wszcząć we właściwym dla siebie zakresie każdy z członków grupy na podstawie wyciągu z wyroku wskazującego w szczególności wysokość należnego mu świadczenia.

Podsumowanie

Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym uchwalona została przez Sejm 5 listopada ub.r. Wypada zauważyć, że sami projektodawcy niejednokrotnie podkreślali, iż mają świadomość, iż wprowadzając takie regulacje wchodzą na nowy grunt, niezbadany jeszcze dostatecznie przez doktrynę prawa cywilnego procesowego. W związku z tym, pomimo głosów krytycznych, zdecydowano się wprowadzić tę instytucję w drodze odrębnej ustawy. W przyszłości ma ona zostać włączona do Kodeksu postępowania cywilnego.

Ze względu na potrzebę stabilizacji aktów kodeksowych, do których powinny być wprowadzane instytucje sprawdzone, niewymagające ciągłych zmian i nowelizacji, działanie takie należy ocenić pozytywnie. Po zgłoszeniu poprawek przez Senat ustawą ponownie zajmuje się Sejm.

Błażej Karnatowski, aplikant radcowski, IURICO Kancelaria Prawna

Podstawa prawna:

1. Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym - druk sejmowy nr 1829.
2. Ustawa z dn. 17.11.1964 r. - kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.