Działalność gospodarcza małych przedsiębiorstw w 2000

Poniżej przedstawione zostały podstawowe informacje uzyskane z badania dla zbiorowości podmiotów aktywnych gospodarczo oraz spełniających kryteria badania określone liczbą pracujących i rodzajem działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Dotyczą one wielkości i struktury badanej zbiorowości podmiotów według ich formy prawnej, wielkości, rodzaju i lat prowadzonej działalności, a także pracujących i wynagrodzeń, wielkości przychodów i kosztów, nakładów na działalność inwestycyjną.

1. Liczba przedsiębiorstw

W wyniku przeprowadzonego badania łączną liczbę przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną i zakładów osób fizycznych o liczbie pracujących do 9 osób, prowadzących działalność gospodarczą w 2000 r. oszacowano na poziomie 1719 tys. jednostek, co oznacza spadek w stosunku do ubiegłego roku o 3,1%. Największą część badanej zbiorowości podobnie jak w roku ubiegłym stanowiły jednostki handlowe - 37%. Po około 12 - 13% tej zbiorowości stanowiły w 2000 r. jednostki przemysłowe, budowlane oraz prowadzące działalność z zakresu obsługi nieruchomości.

W omawianej grupie podmiotów 1671 tys. to zakłady osób fizycznych, zaś 48 tys. -osoby prawne. W 2000 r. struktura badanej zbiorowości z punktu widzenia formy prawnej jednostek nie uległa więc zmianie w stosunku do ubiegłego roku: zakłady osób fizycznych stanowiły ponad 97%, zaś osoby prawne i jednostki nie posiadające osobowości prawnej około 3% wszystkich podmiotów.

Największy udział zakładów osób fizycznych obserwuje się w leśnictwie i ochronie zdrowia (99%), najniższy - w obsłudze nieruchomości (93%).

2. Pracujący, zatrudnienie i przeciętne wynagrodzenie

W 2000 r. w badanych przedsiębiorstwach znalazło pracę ok. 3432 tys. osób. Podobnie jak w roku ubiegłym ponad 40% pracujących związanych było z działalnością handlową. Blisko 15% pracowało w jednostkach przemysłowych, a co dziesiąty spośród pracujących w najmniejszych firmach zajmował się działalnością budowlaną lub z zakresu obsługi nieruchomości. Spośród ogólnej liczby pracujących w badanych jednostkach, w 2000 r. 94,5% pracowało w zakładach osób fizycznych, zaś 5,5% w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną. W tych ostatnich, zdecydowanie wyższy był odsetek pracujących w obsłudze nieruchomości (blisko 30% wszystkich pracujących wobec 10% w zakładach osób fizycznych), niższy zaś - w handlu (36% pracujących wobec 42% w zakładach osób fizycznych).

Wśród wszystkich pracujących wyróżnia się grupę, dla których praca w badanych przedsiębiorstwach była pracą podstawową oraz grupę, dla których była to praca dodatkowa. W całej zbiorowości, 2693 tys. osób deklarowało, że te właśnie podmioty stanowiły ich główne miejsce pracy. Stanowi to 78,5% (wobec 80,1% w 1999 r.) wszystkich pracujących w najmniejszych jednostkach. Udział ten był niższy w zakładach osób fizycznych (78,1%) niż w przedsiębiorstwach osób prawnych (84,9%).

Wśród wszystkich pracujących w głównym miejscu pracy w badanych firmach 52,8% stanowili właściciele i pomagający członkowie ich rodzin, 46,8% pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę a pozostałe 0,4% to osoby, z którymi zawarto umowę agencyjno-prowizyjną.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto na jednego zatrudnionego w najmniejszych jednostkach wyniosło w 2000 r. 1107 zł, (w 1999 r. 1025 zł). Najwyższe wynagrodzenia odnotowano w przedsiębiorstwach zajmujących się obsługą nieruchomości (1538 zł) i edukacją (1465 zł), natomiast najniższe - w działalności związanej z leśnictwem (801 zł).

Forma prawna przedsiębiorstwa miała bardzo wyraźny wpływ na poziom wynagrodzenia zatrudnionych. Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto na jednego zatrudnionego w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną było bowiem ponad dwukrotnie wyższe niż w zakładach osób fizycznych i wynosiło odpowiednio: w przedsiębiorstwach osób prawnych - 2078 zł, w zakładach osób fizycznych - 960 zł. Różnice te odnotowano także w poszczególnych obszarach działalności. Były one największe w handlu i transporcie: w przedsiębiorstwach osób prawnych przeciętne wynagrodzenie wyniosło (odpowiednio: 2173 i 2127 zł), w zakładach osób fizycznych (odpowiednio - 962 i 901 zł). Najbardziej zbliżone wynagrodzenia obserwowano w zakładach osób fizycznych i jednostkach osób prawnych w działalności związanej z rybołówstwem i rybactwem (odpowiednio: 1037 i 1229 zł).

3. Przychody i koszty

Jak wcześniej wspomniano, największa część badanych przedsiębiorstw w Polsce zajmuje się działalnością handlową (hurtową i detaliczną). Przedsiębiorstwa te mają też największy udział w przychodach uzyskanych ze sprzedaży (61% wszystkich badanych przedsiębiorstw wobec 64% - w 1999 r.). Na pozostałe 39% składają się głównie przychody firm prowadzących działalność przemysłową i działalność związaną z obsługą nieruchomości (każda po ok. 9%) , budowlaną (ok. 7%) oraz transportową (ok. 4%).

W poszczególnych grupach podmiotów w zależności od rodzaju prowadzonej działalności obserwuje się duże zróżnicowanie wysokości osiąganych przychodów. W 2000 r., przy przeciętnych przychodach na jednego pracującego wynoszącym 136 tys. zł, najwyższe odnotowano w jednostkach prowadzących działalność związaną z pośrednictwem finansowym (ok. 472 tys. zł), najniższe - w ochronie zdrowia (ok. 33 tys. zł). Podobne zróżnicowanie obserwuje się w przychodach osiąganych na jeden zakład (od 596 tys. zł w jednostkach związanych z pośrednictwem finansowym do 49 tys. w ochronie zdrowia). Trzeba przy tym pamiętać, że jednostki prowadzące działalność z zakresu ochrony zdrowia są relatywnie najmniejsze (1,5 osoby na jeden zakład) i w ponad 53% są to jednostki, w których praca stanowi dodatkowe, a nie podstawowe, zajęcie dla właściciela i zatrudnionych tam osób.

W omawianym okresie duże zróżnicowanie wysokości osiąganych przychodów wystąpiło również w jednostkach w zależności od form prawnych. W grupie osób prawnych, tak w przeliczeniu na jeden zakład, jak i na jednego pracującego przychody były wyższe niż w grupie osób fizycznych: w przedsiębiorstwach posiadających osobowość prawną wyniosły one 2049 tys. zł na jeden zakład i 516 tys. zł na jednego pracującego, w zakładach osób fizycznych 221 tys. zł na jeden zakład i 114 tys. zł na jednego pracującego.

Przychody uzyskiwane w badanych firmach zależą nie tylko od rodzaju prowadzonej działalności i ich formy prawnej, ale i od wielkości przedsiębiorstwa: wyniki uzyskane w 2000 r. świadczą o tym, że wydajność osiągana w omawianych przedsiębiorstwach w przeliczeniu na jednego pracującego jest silnie skorelowana z liczbą pracujących w nich osób.

Poziom kosztów ponoszonych przez najmniejsze przedsiębiorstwa jest - podobnie jak w przypadku przychodów - bardzo zróżnicowany. W 2000 r. przeciętnie ponoszone koszty w przeliczeniu na jeden zakład kształtowały się na poziomie ok. 245 tys. zł, natomiast w przeliczeniu na jednego pracującego - ok. 123 tys. zł. Z punktu widzenia rodzaju prowadzonej działalności najwyższe koszty na jednego pracującego ponosiły w 2000 r. przedsiębiorstwa związane z pośrednictwem finansowym (452 tys. zł), najniższe - przedsiębiorstwa z zakresu ochrony zdrowia (22 tys. zł). Najwyższe koszty przeliczone na jeden zakład odnotowano również w jednostkach związanych z pośrednictwem finansowym (571 tys. zł), najniższe - w ochronie zdrowia (33 tys. zł).

Porównując wartość ponoszonych przez przedsiębiorstwa kosztów z osiąganymi przychodami należy stwierdzić, że stanowiły one przeciętnie 90% przychodów. Najwyższy udział kosztów w przychodach wykazały przedsiębiorstwa handlowe (94%), natomiast najniższy - jednostki zajmujące się leśnictwem i pozyskiwaniem drewna (67%) .

4. Nakłady inwestycyjne

W 2000 r. nakłady inwestycyjne poniesione przez najmniejsze przedsiębiorstwa ogółem wyniosły ok. 12 196 361 tys. zł, w tym na nowe środki trwałe i modernizację istniejących ok. 11 612 217 tys. zł.

Wśród przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne na nowe środki trwałe i ich modernizację ok. 38 % stanowiły jednostki prowadzące działalność związaną z obsługą nieruchomości, ok. 25% - z działalnością handlową, 13% - z działalnością przemysłową.

Wśród przedsiębiorstw ponoszących nakłady na zakup używanych środków trwałych, najwyższy odsetek stanowiły jednostki prowadzące działalność z zakresu handlu (ok. 32%) i transportu (20%).

Na podstawie uzyskanych wyników szacuje się, że ok. 12% badanych przedsiębiorstw prowadziło w 2000 r. działalność inwestycyjną (wobec 14% inwestujących przedsiębiorstw w 1999 r.). Udział ten był różny w przedsiębiorstwach prowadzących różnego rodzaju działalność : najwyższy - w górnictwie i kopalnictwie (23% firm inwestujących), najniższy - w budownictwie (9%).

Wysokość nakładów ponoszonych przez poszczególne firmy na nowe środki trwałe i modernizację istniejących oraz na zakup używanych środków trwałych jest bardzo zróżnicowana. Około 33% firm inwestujących poniosło nakłady do wartości 5 tys. zł, (w 1999 r. blisko 40%), natomiast nieco powyżej 7% przedsiębiorstw - nakłady przekraczające 100 tys. zł, (wobec 5% w 1999 r.). Podobne różnice obserwuje się w większości obszarów działalności, przy czym najwyższy odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady inwestycyjne do 5 tys. zł odnotowano w działalności związanej z rybołówstwem i rybactwem (66%), najniższy - 20% w transporcie. W tym ostatnim obszarze najwyższy był natomiast udział przedsiębiorstw o bardzo wysokich ( ponad 100 tys. zł ) nakładach inwestycyjnych.